Αριθμός 2135/2023
ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ
ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ

Συνεδρίασε δημόσια στο ακροατήριό του στις 2 Απριλίου 2021, με την εξής σύνθεση: Ειρήνη Σάρπ, Πρόεδρος, Ευθύμιος Αντωνόπουλος, Μαρίνα Παπαδοπούλου, Κωνσταντίνα Φιλοπούλου, Ταξιαρχία Κόμβου, Παρασκευή Μπραΐμη, Αναστασία-Μαρία Παπαδημητρίου, Χρήστος Ντουχάνης, Ελένη Παπαδημητρίου, Μαρία Σωτηροπούλου, Παναγιώτης Τσούκας, Κωνσταντίνα Κονιδιτσιώτου, Αγγελική Μίντζια, Χριστίνα Σιταρά, Αγορίτσα Σδράκα, Χρήστος Λιάκουρας, Ιφιγένεια Αργυράκη, Νικόλαος Σκαρβέλης, Δημήτριος Βασιλειάδης, Σύμβουλοι, Ιωάννης Μιχαλακόπουλος, Ουρανία Νικολαράκου, Δήμητρα Μαυροπόδη, Πάρεδροι. Από τους ανωτέρω οι Σύμβουλοι Κωνσταντίνα Κονιδιτσιώτου και Αγορίτσα Σδράκα, καθώς και η Πάρεδρος Δήμητρα Μαυροπόδη, μετέχουν ως αναπληρωματικά μέλη, σύμφωνα με το άρθρο 26 παρ. 2 του ν. 3719/2008. Γραμματέας η Ελένη Γκίκα.

Για να δικάσει την από 7 Δεκεμβρίου 2020 αίτηση:

της *** του ***,  ***, κατοίκου *** (***), η οποία παρέστη με τον δικηγόρο *** (Α.Μ. ***), που τον διόρισε στο ακροατήριο,

κατά των Υπουργών: 1. Οικονομικών, ο οποίος παρέστη με τους: α) ***, Νομικό Σύμβουλο του Κράτους και β) ***, Πάρεδρο του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, που κατέθεσαν δήλωση, σύμφωνα με το άρθρο 26 του ν. 4509/2017, περί μη εμφανίσεώς τους, 2. Ανάπτυξης και Επενδύσεων, ο οποίος παρέστη με τον ***, Νομικό Σύμβουλο του Κράτους, που κατέθεσε δήλωση, σύμφωνα με το άρθρο 26 του ν. 4509/2017, περί μη εμφανίσεώς του, 3. Προστασίας του Πολίτη, 4. Εθνικής Άμυνας, 5. Παιδείας και Θρησκευμάτων, 6. Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, οι οποίοι παρέστησαν με τους: α) ***, Νομικό Σύμβουλο του Κράτους και β) ***, Πάρεδρο του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, που κατέθεσαν δήλωση, σύμφωνα με το άρθρο 26 του ν. 4509/2017, περί μη εμφανίσεώς τους, 7. Υγείας, ο οποίος παρέστη με τον ***, Νομικό Σύμβουλο του Κράτους, που κατέθεσε δήλωση, σύμφωνα με το άρθρο 26 του ν. 4509/2017, περί μη εμφανίσεώς του, 8. Περιβάλλοντος και Ενέργειας, 9. Πολιτισμού και Αθλητισμού, 10. Δικαιοσύνης, 11. Εσωτερικών, 12. Μετανάστευσης και Ασύλου, 13. Υποδομών και Μεταφορών, 14. Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής και 15. Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, οι οποίοι παρέστησαν με τους: α) ***, Νομικό Σύμβουλο του Κράτους και β) ***, Πάρεδρο του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, που κατέθεσαν δήλωση, σύμφωνα με το άρθρο 26 του ν. 4509/2017, περί μη εμφανίσεώς τους.

Η πιο πάνω αίτηση εισάγεται στην Ολομέλεια του Δικαστηρίου, κατόπιν της από 22ας Δεκεμβρίου 2020 πράξης της Προέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας, λόγω της σπουδαιότητάς της, σύμφωνα με τα άρθρα 14 παρ. 2 εδ. γ΄ (όπως ισχύει), 20 και 21 του π.δ. 18/1989.

Με την αίτηση αυτή η αιτούσα επιδιώκει να ακυρωθούν: α) η υπ’ αριθμ. Δ1α/Γ.Π.οικ.71342/6.11.2020 κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομικών, Ανάπτυξης και Επενδύσεων, Προστασίας του Πολίτη, Εθνικής Άμυνας, Παιδείας και Θρησκευμάτων, Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, Υγείας, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Πολιτισμού και Αθλητισμού, Δικαιοσύνης, Εσωτερικών, Μετανάστευσης και Ασύλου, Υποδομών και Μεταφορών, Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΦΕΚ Β΄ 4899/6.11.2020), β) η υπ’ αριθμ. Δ1α/ΓΠ.οικ.76629/27.11.2020 κοινή απόφαση των ανωτέρω Υπουργών (ΦΕΚ Β΄ 5255/28.11.2020), γ) η υπ’ αριθμ. Δ1α/ΓΠ.οικ.78363/ 5.12.2020 κοινή απόφαση των ανωτέρω Υπουργών (ΦΕΚ Β΄ 5350/5.12.2020) και κάθε άλλη σχετική πράξη της Διοικήσεως.

Η εκδίκαση άρχισε με την ανάγνωση της εκθέσεως της εισηγήτριας, Συμβούλου Παρασκευής Μπραΐμη.

Κατόπιν το δικαστήριο άκουσε τον πληρεξούσιο της αιτούσας, ο οποίος ανέπτυξε και προφορικά τους προβαλλόμενους λόγους ακυρώσεως και ζήτησε να γίνει δεκτή η αίτηση.

Μετά τη δημόσια συνεδρίαση το δικαστήριο συνήλθε σε διάσκεψη σε αίθουσα του δικαστηρίου  κ α ι

Α φ ο ύ  μ ε λ έ τ η σ ε  τ α  σ χ ε τ ι κ ά  έ γ γ ρ α φ α
Σ κ έ φ θ η κ ε  κ α τ ά  τ ο ν  Ν ό μ ο

1. Επειδή, λόγω κωλύματος, κατά την έννοια του άρθρου 26 του ν. 3719/2008 (Α΄ 214), του Συμβούλου Ε. Αντωνόπουλου, τακτικού μέλους της συνθέσεως που δίκασε την ανωτέρω υπόθεση, έλαβε μέρος αντ’ αυτού στη διάσκεψη, ως τακτικό μέλος, η Σύμβουλος Κ. Κονιδιτσιώτου, αναπληρωματικό, έως τώρα, μέλος της συνθέσεως (βλ. πρακτικό διασκέψεως της Ολομελείας 37/2021).

2. Επειδή, με την κρινόμενη αίτηση, για την άσκηση της οποίας έχει καταβληθεί το νόμιμο παράβολο (βλ. ηλεκτρονικό παράβολο με κωδικό πληρωμής 36030793395102020037/4.12.2020), ζητείται η ακύρωση: α) της Δ1α/Γ.Π.οικ.:71342/6.11.2020 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Οικονομικών, Ανάπτυξης και Επενδύσεων, Προστασίας του Πολίτη, Εθνικής Άμυνας, Παιδείας και Θρησκευμάτων, Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, Υγείας, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Πολιτισμού και Αθλητισμού, Δικαιοσύνης, Εσωτερικών, Μετανάστευσης και Ασύλου, Υποδομών και Μεταφορών, Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων με θέμα «Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από το Σάββατο 7 Νοεμβρίου 2020 έως και τη Δευτέρα 30 Νοεμβρίου 2020» (Β΄ 4899/6.11.2020), β) της Δ1α/ΓΠ.οικ.:76629/27.11.2020 κοινής αποφάσεως των ανωτέρω Υπουργών με θέμα «Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από τη Δευτέρα 30 Νοεμβρίου 2020 έως και τη Δευτέρα 7 Δεκεμβρίου 2020» (Β΄ 5255/28.11.2020) και γ) της Δ1α/ΓΠ.οικ.:78363/5.12.2020 κοινής αποφάσεως των ίδιων ως άνω Υπουργών με θέμα «Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από τη Δευτέρα 7 Δεκεμβρίου 2020 και ώρα 6:00 έως και τη Δευτέρα 14 Δεκεμβρίου 2020 και ώρα 6:00» (Β΄ 5350/5.12.2020), κατά το μέρος που με αυτές αναστέλλεται η τέλεση, με την παρουσία φυσικών προσώπων και με την επιφύλαξη της παρ. 2 του Παραρτήματος ΙΙΙ αυτών, κάθε είδους λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών και πάσης φύσεως θρησκευτικών τελετών σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους θρησκευτικής λατρείας κάθε δόγματος και θρησκείας, ανεξαρτήτως μεγέθους και χωρητικότητάς τους, στο σύνολο της Επικράτειας, για προληπτικούς λόγους δημόσιας υγείας.

3. Επειδή, η υπόθεση εισάγεται προς εκδίκαση ενώπιον της Ολομελείας, κατόπιν της από 22.12.2020 πράξεως της Προέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας, λόγω σπουδαιότητας, σύμφωνα με τα άρθρα 14 παρ. 2 εδ. γ΄ όπως ισχύει, 20 και 21 του π.δ/τος 18/1989 (Α΄ 8).

4. Επειδή, μετά την άσκηση της κρινόμενης αιτήσεως και μέχρι τη συζήτηση αυτής κατά τη δικάσιμο της 2.4.2021 δημοσιεύθηκαν οι ακόλουθες κοινές υπουργικές αποφάσεις (κ.υ.α.) των ίδιων ως άνω Υπουργών: α) Η Δ1α/ΓΠ.οικ.:80189/12.12.2020 με θέμα «Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από την Κυριακή 13 Δεκεμβρίου 2020 και ώρα 6:00 έως και την Πέμπτη 7 Ιανουαρίου 2021 και ώρα 6:00» (Β΄ 5486/12.12.2020), η οποία προέβλεψε την αναστολή τελέσεως, με την παρουσία φυσικών προσώπων και με την επιφύλαξη των παρ. 2 και 3 του Παραρτήματος ΙΙΙ αυτής, κάθε είδους λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών και πάσης φύσεως θρησκευτικών τελετών σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους θρησκευτικής λατρείας κάθε δόγματος και θρησκείας, ανεξαρτήτως μεγέθους και χωρητικότητάς τους, στο σύνολο της Επικράτειας, για προληπτικούς λόγους δημόσιας υγείας. Προέβλεψε επίσης ότι στις κηδείες και τις σχετικές με αυτές θρησκευτικές λειτουργίες και λοιπές ιεροπραξίες και ταφικές εκδηλώσεις επιτρέπεται η συμμετοχή μόνο του θρησκευτικού λειτουργού, έως 9 ατόμων και των προσώπων που επιμελούνται της ταφής. Με το από 14.12.2020 υπόμνημά της η αιτούσα ζήτησε τη συνέχιση της δίκης, κατ’ επίκληση της παρ. 3 του άρθρου 32 του π.δ. 18/1989, ως προς την απόφαση αυτή, προβάλλοντας τους ίδιους λόγους με την κρινόμενη αίτηση ακυρώσεως. β) Η Δ1α/ΓΠ.οικ.:80588/ 14.12.2020 με θέμα «Αντικατάσταση της υπό στοιχεία Δ1α/Γ.Π.οικ.80189/ 12.12.2020 κοινής υπουργικής απόφασης “Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από την Κυριακή 13 Δεκεμβρίου 2020 και ώρα 6:00 έως και την Πέμπτη 7 Ιανουαρίου 2021 και ώρα 6:00” (Β΄ 5486)» (Β΄ 5509/15.12.2020). Με την απόφαση αυτή ι) ανεστάλη η τέλεση, με την παρουσία φυσικών προσώπων και με την επιφύλαξη των παρ. 2 και 3 του Παραρτήματος ΙΙΙ αυτής, κάθε είδους λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών και πάσης φύσεως θρησκευτικών τελετών σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους θρησκευτικής λατρείας κάθε δόγματος και θρησκείας, ανεξαρτήτως μεγέθους και χωρητικότητάς τους, στο σύνολο της Επικράτειας, για προληπτικούς λόγους δημόσιας υγείας και ιι) επετράπη, κατ’ εξαίρεση, η συμμετοχή πιστών στις λειτουργίες, λατρευτικές συνάξεις, ιεροπραξίες ή κάθε είδους θρησκευτικές τελετές, που θα λάβουν χώρα στις 25.12.2020, 1.1.2021 και 6.1.2021 σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους θρησκευτικής λατρείας, με μέγιστο αριθμό που δεν ξεπερνά τα είκοσι πέντε (25) άτομα στους μη μητροπολιτικούς και πενήντα (50) στους μητροπολιτικούς ναούς. Ορίστηκε επίσης ότι κατά την εορτή των Θεοφανείων (6.1.2021) δεν πραγματοποιείται αγιασμός των υδάτων σε οποιοδήποτε ανοιχτό δημόσιο χώρο, παρά μόνο εντός των ιερών ναών. Ως προς τις κηδείες και τις σχετικές με αυτές θρησκευτικές λειτουργίες και λοιπές ιεροπραξίες και ταφικές εκδηλώσεις επαναλήφθηκε η ρύθμιση της προηγούμενης κ.υ.α. Με το από 22.12.2020 υπόμνημά της η αιτούσα ζήτησε τη συνέχιση της δίκης, κατ’ επίκληση της παρ. 3 του άρθρου 32 του π.δ. 18/1989, ως προς την απόφαση αυτή, προβάλλοντας τους ίδιους λόγους με την κρινόμενη αίτηση. γ) Η Δ1α/ΓΠ.οικ.:2/2.1.2021 (Β΄ 1/2.1.2021) «Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από την Κυριακή 3 Ιανουαρίου 2021 και ώρα 6:00 έως και τη Δευτέρα 11 Ιανουαρίου 2021 και ώρα 6:00», η οποία εκδόθηκε πριν από τη λήξη ισχύος της προηγούμενης κ.υ.α. και με την οποία ορίστηκε (άρθρο 14 παρ. 4) ότι από την έναρξη ισχύος αυτής καταργείται η προηγούμενη (Β΄ 5509/15.12.2020). Με την απόφαση αυτή προβλέφθηκε η αναστολή της τελέσεως, με την παρουσία φυσικών προσώπων και με την επιφύλαξη των παρ. 2 και 3 του Παραρτήματος ΙΙΙ αυτής, κάθε είδους λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών και πάσης φύσεως θρησκευτικών τελετών σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους θρησκευτικής λατρείας κάθε δόγματος και θρησκείας, ανεξαρτήτως μεγέθους και χωρητικότητάς τους, στο σύνολο της Επικράτειας, για προληπτικούς λόγους δημόσιας υγείας. Επαναλήφθηκε επίσης η ρύθμιση της προηγούμενης κ.υ.α. ως προς τις κηδείες και τις σχετικές με αυτές θρησκευτικές λειτουργίες και λοιπές ιεροπραξίες και ταφικές εκδηλώσεις. Με το από 4.1.2021 υπόμνημά της η αιτούσα ζήτησε τη συνέχιση της δίκης, κατ’ επίκληση του άρθρου 32 παρ. 3 του π.δ. 18/1989, ως προς την απόφαση αυτή, πλήττοντας, αφενός, την περιοριστική ρύθμιση της απαγορεύσεως συμμετοχής των πιστών στις θρησκευτικές τελετές και, αφετέρου, την ρύθμιση περί καταργήσεως της κατ’ εξαίρεση προβλεφθείσας, με την προγενέστερη κ.υ.α (Β΄ 5509/15.12.2020), δυνατότητας συμμετοχής των πιστών στις θρησκευτικές τελετές των Θεοφανείων (6.1.2021). δ) Η Δ1α/ΓΠ.οικ.:1293/ 8.1.2021 (Β΄ 30/8.1.2021) «Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από τη Δευτέρα 11 Ιανουαρίου 2021 και ώρα 6:00 έως και τη Δευτέρα 18 Ιανουαρίου 2021 και ώρα 6:00», με την οποία επαναλήφθηκαν οι προπαρατεθείσες ρυθμίσεις της προηγούμενης κοινής υπουργικής αποφάσεως. ε) Η Δ1α/ΓΠ.οικ.3060/15.1.2021 «Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από τη Δευτέρα, 18 Ιανουαρίου 2021 και ώρα 6:00 έως και τη Δευτέρα, 25 Ιανουαρίου 2021 και ώρα 6:00» (Β΄ 89/16.1.2021), με την οποία προβλέφθηκε ότι επιτρέπεται η τέλεση λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών, μυστηρίων, κηδειών (και των σχετικών θρησκευτικών λειτουργιών και λοιπών ιεροπραξιών και ταφικών εκδηλώσεων) και κάθε είδους θρησκευτικών τελετών καθώς και η προσέλευση προσώπων για κατ’ ιδίαν προσευχή σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους θρησκευτικής λατρείας με την τήρηση της αναλογίας ενός (1) ατόμου ανά είκοσι πέντε (25) τ.μ. με ανώτατο όριο τα 50 άτομα. στ) Η Δ1α/Γ.Π.οικ.:4992/22.1.2021 «Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από τη Δευτέρα, 25 Ιανουαρίου 2021 και ώρα 6:00 έως και τη Δευτέρα, 1 Φεβρουαρίου 2021 και ώρα 6:00» (Β΄ 186/23.1.2021), με την οποία επαναλήφθηκαν οι σχετικές ρυθμίσεις της προηγούμενης κ.υ.α. ζ) Η Δ1α/ Γ.Π.οικ.:6877/29.1.2021 «Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από το Σάββατο, 30 Ιανουαρίου 2021 και ώρα 6:00 έως και τη Δευτέρα, 8 Φεβρουαρίου 2021 και ώρα 6:00» (Β΄ 341/29.1.2021), με την οποία προβλέφθηκε ότι επιτρέπεται η τέλεση λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών, μυστηρίων, κηδειών (και των σχετικών θρησκευτικών λειτουργιών και λοιπών ιεροπραξιών και ταφικών εκδηλώσεων) και κάθε είδους θρησκευτικών τελετών καθώς και η προσέλευση προσώπων για κατ’ ιδίαν προσευχή σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους θρησκευτικής λατρείας με την τήρηση της αναλογίας ενός (1) ατόμου ανά είκοσι πέντε (25) τ.μ. και έως τον αριθμό των 50 ατόμων στις περιοχές επιπέδου επιτήρησης και έως τον αριθμό των εννέα (9) ατόμων στις περιοχές επιπέδου αυξημένου κινδύνου. Με το από 1.2.2021 υπόμνημά της η αιτούσα ζήτησε τη συνέχιση της δίκης, κατ’ επίκληση του άρθρου 32 παρ. 3 του π.δ. 18/1989 και ως προς την απόφαση αυτή. η) Η Δ1α/Γ.Π.οικ. 8378/5.2.2021 «Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID–19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από το Σάββατο, 6 Φεβρουαρίου 2021 και ώρα 6:00 έως και τη Δευτέρα, 15 Φεβρουαρίου 2021 και ώρα 6:00» (Β΄ 454/5.2.2021), με την οποία προβλέφθηκε ότι επιτρέπεται η τέλεση λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών, μυστηρίων, κηδειών (και των σχετικών θρησκευτικών λειτουργιών και λοιπών ιεροπραξιών και ταφικών εκδηλώσεων) και κάθε είδους θρησκευτικών τελετών καθώς και η προσέλευση προσώπων για κατ’ ιδίαν προσευχή σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους θρησκευτικής λατρείας με την τήρηση της αναλογίας ενός (1) ατόμου ανά είκοσι πέντε (25) τ.μ. και έως τον αριθμό των 50 ατόμων στις περιοχές επιπέδου επιτήρησης και έως τον αριθμό των εννέα (9) ατόμων στις περιοχές επιπέδου αυξημένου κινδύνου και μητροπολιτικών περιοχών, ενώ στις περιοχές επιπέδου πολύ αυξημένου κινδύνου προβλέφθηκε η τέλεση λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών, μυστηρίων και κάθε είδους θρησκευτικών τελετών χωρίς την παρουσία πιστών με εξαίρεση τις κηδείες και τις σχετικές με αυτές θρησκευτικές λειτουργίες και λοιπές ιεροπραξίες και ταφικές εκδηλώσεις, όπου προβλέφθηκε η συμμετοχή έως και εννέα (9) ατόμων εκτός από τον θρησκευτικό λειτουργό και τα άτομα που επιμελούνται της ταφής. θ) Η Δ1α/Γ.Π.οικ.9147/10.2.2021 «Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από την Πέμπτη, 11 Φεβρουαρίου 2021 και ώρα 6:00 έως και τη Δευτέρα, 1 Μαρτίου 2021 και ώρα 6:00» (Β΄ 534/10.2.2021), με την οποία επαναλήφθηκαν οι ρυθμίσεις της προηγούμενης κ.υ.α. με τη διαφορά ότι στις περιοχές επιπέδου πολύ αυξημένου κινδύνου η εξαίρεση δεν αφορά μόνο τις κηδείες και τις σχετικές με αυτές θρησκευτικές λειτουργίες και λοιπές ιεροπραξίες και ταφικές εκδηλώσεις αλλά και τους γάμους και τις βαπτίσεις. ι) Η Δ1α/ΓΠ.οικ.10969/19.2.2021 «Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από τη Δευτέρα, 22 Φεβρουαρίου 2021 και ώρα 6:00 έως και τη Δευτέρα, 1 Μαρτίου 2021 και ώρα 6:00» (Β΄ 648/20.2.2021), με την οποία ορίστηκε ότι επιτρέπεται η τέλεση λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών, μυστηρίων, κηδειών (και των σχετικών θρησκευτικών λειτουργιών και λοιπών ιεροπραξιών και ταφικών εκδηλώσεων) και κάθε είδους θρησκευτικών τελετών καθώς και η προσέλευση προσώπων για κατ’ ιδίαν προσευχή σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους θρησκευτικής λατρείας με την τήρηση της αναλογίας ενός (1) ατόμου ανά είκοσι πέντε (25) τ.μ. και έως τον αριθμό των 50 ατόμων στις περιοχές επιπέδου επιτήρησης και έως τον αριθμό των εννέα (9) ατόμων στις περιοχές επιπέδου αυξημένου κινδύνου, ενώ στις περιοχές επιπέδου πολύ αυξημένου κινδύνου προβλέφθηκε η τέλεση λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών, μυστηρίων και κάθε είδους θρησκευτικών τελετών χωρίς την παρουσία πιστών με εξαίρεση γάμους, βαπτίσεις, κηδείες, μνημόσυνα και τις σχετικές θρησκευτικές λειτουργίες και λοιπές ιεροπραξίες και ταφικές εκδηλώσεις, με συμμετοχή έως και εννέα (9) ατόμων. κ) Η Δ1α/Γ.Π.οικ. 12639/26.2.2021 «Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από τη Δευτέρα, 1 Μαρτίου 2021 και ώρα 6:00 έως και τη Δευτέρα, 8 Μαρτίου 2021 και ώρα 6:00» (Β΄ 793/27.2.2021), με την οποία επαναλήφθηκαν οι σχετικές ρυθμίσεις της προηγούμενης κ.υ.α. λ) Η Δ1α/ΓΠ.οικ.13805/3.3.2021 «Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από την Πέμπτη, 4 Μαρτίου 2021 και ώρα 6:00 έως και την Τρίτη, 16 Μαρτίου 2021 και ώρα 6:00» (Β΄ 843/3.3.2021), με την οποία ορίστηκε ότι επιτρέπεται η τέλεση λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών, μυστηρίων, κηδειών (και των σχετικών θρησκευτικών λειτουργιών και λοιπών ιεροπραξιών και ταφικών εκδηλώσεων) και κάθε είδους θρησκευτικών τελετών καθώς και η προσέλευση προσώπων για κατ’ ιδίαν προσευχή σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους θρησκευτικής λατρείας με την τήρηση της αναλογίας ενός (1) ατόμου ανά είκοσι πέντε (25) τ.μ. και έως τον αριθμό των εννέα (9) ατόμων στις περιοχές επιπέδου αυξημένου κινδύνου, ενώ στις περιοχές επιπέδου πολύ αυξημένου κινδύνου προβλέφθηκε η τέλεση λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών, μυστηρίων και κάθε είδους θρησκευτικών τελετών χωρίς την παρουσία πιστών με εξαίρεση τις κηδείες και τις σχετικές θρησκευτικές λειτουργίες και λοιπές ιεροπραξίες και ταφικές εκδηλώσεις, όπου προβλέφθηκε η συμμετοχή έως και εννέα (9) ατόμων. μ) Η Δ1α/Γ.Π.οικ.16320/12.3.2021 «Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από την Τρίτη, 16 Μαρτίου 2021 και ώρα 6:00 έως και τη Δευτέρα, 22 Μαρτίου 2021 και ώρα 6:00» (Β΄ 996/13.3.2021), με την οποία επαναλήφθηκαν οι ρυθμίσεις της προηγούμενης κ.υ.α. με τη διαφορά ότι στις περιοχές επιπέδου πολύ αυξημένου κινδύνου η εξαίρεση δεν αφορά μόνο τις κηδείες και τις σχετικές με αυτές θρησκευτικές λειτουργίες και λοιπές ιεροπραξίες και ταφικές εκδηλώσεις αλλά και τους γάμους. ν) Η Δ1α/Γ.Π.οικ.17698/ 19.3.2021 «Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από το Σάββατο, 20 Μαρτίου 2021 και ώρα 6:00 έως και τη Δευτέρα, 29 Μαρτίου 2021 και ώρα 6:00» (Β΄ 1076/20.3.2021), με την οποία επαναλήφθηκαν οι σχετικές ρυθμίσεις της προηγούμενης κ.υ.α., προβλέφθηκε δε εξαιρετικά ότι την Κυριακή της Ορθοδοξίας (21 Μαρτίου 2021), την Εορτή του Ευαγγελισμού (25 Μαρτίου 2021) και την ημέρα των Β΄ Χαιρετισμών (26 Μαρτίου 2021) ειδικώς στους ιερούς καθεδρικούς ναούς της έδρας των Δήμων τόσο στις περιοχές αυξημένου κινδύνου όσο και στις περιοχές πολύ αυξημένου κινδύνου επιτρέπεται η τέλεση λειτουργίας με αναλογία ενός (1) ατόμου ανά είκοσι πέντε (25) τ.μ. με ανώτατο όριο τα είκοσι (20) άτομα και ξ) Η Δ1α/Γ.Π.οικ.18877/26.3.2021 «Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από τη Δευτέρα, 29 Μαρτίου 2021 και ώρα 6:00 έως και τη Δευτέρα, 5 Απριλίου 2021 και ώρα 6:00» (Β΄ 1194/27.3.2021), με την οποία επαναλήφθηκαν οι σχετικές ρυθμίσεις της προηγούμενης κ.υ.α., ορίστηκε δε ότι κατ’ εξαίρεση για τις περιοχές και των δύο ως άνω επιπέδων (αυξημένου κινδύνου και πολύ αυξημένου κινδύνου) την ημέρα των Γ΄ Χαιρετισμών (2 Απριλίου 2021) ειδικώς στους ιερούς καθεδρικούς ναούς της έδρας των Δήμων επιτρέπεται στις τελετές η παρουσία πιστών με τήρηση της αναλογίας ενός (1) ατόμου ανά είκοσι πέντε (25) τ.μ. με ανώτατο όριο τα είκοσι (20) άτομα. Με το από 31.3.2021 υπόμνημά της η αιτούσα ζήτησε τη συνέχιση της δίκης, κατ’ επίκληση του άρθρου 32 παρ. 3 του π.δ. 18/1989 και ως προς την απόφαση αυτή.

5. Επειδή, με τις ρητώς προσβαλλόμενες πράξεις και τις ανωτέρω διαδοχικώς εκδοθείσες μέχρι τη συζήτηση της υποθέσεως επιβάλλονται περιορισμοί στην άσκηση του συνταγματικού δικαιώματος της ελευθερίας της λατρείας, οι οποίοι είναι άλλοτε αυστηρότεροι, όπως η αναστολή κάθε είδους θρησκευτικών τελετών με παρουσία φυσικών προσώπων, και άλλοτε ηπιότεροι, όπως η τέλεση θρησκευτικών τελετών με παρουσία φυσικών προσώπων αλλά με προϋποθέσεις. Οι ανωτέρω διαδοχικώς εκδοθείσες πράξεις α) στηρίζονται στις ίδιες εξουσιοδοτικές διατάξεις, όπως και οι ρητώς προσβαλλόμενες από την αιτούσα ρυθμίσεις, β) έχουν όμοιο περιεχόμενο υπό την έννοια ότι θεσπίζουν περιορισμούς -αν και διαφορετικής εντάσεως, όπως ήδη εκτέθηκε- στο ίδιο συνταγματικό δικαίωμα και γ) εντάσσονται στο ίδιο πλαίσιο μέτρων περιορισμού της ασκήσεως του συνταγματικού δικαιώματος της ελευθερίας της λατρείας για την προστασία της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19. Και ενώ, όπως ήδη εκτέθηκε, η αιτούσα υπέβαλλε συνεχώς υπομνήματα για συνέχιση της δίκης, κατ’ επίκληση της παρ. 3 του άρθρου 32 του π.δ. 18/1989, λόγω της σύντομης ισχύος των διαδοχικώς εκδοθεισών πράξεων δεν ήταν δυνατόν να τηρηθεί η προβλεπόμενη στο άρθρο 32 παρ. 3 του π.δ. 18/1989 διαδικασία ώστε να μην καταργηθεί η δίκη λόγω λήξεως της ισχύος των προσβαλλόμενων πράξεων. Με τα δεδομένα αυτά και προς διασφάλιση της παροχής αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας (άρθρα 20 παρ. 1 του Συντάγματος και 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ), οι κοινές αυτές υπουργικές αποφάσεις, με τις οποίες (ανεξαρτήτως του ότι σε κάθε μία από αυτές προβλέπεται ότι από την έναρξη ισχύος της καταργείται η προηγούμενη) κατ’ ουσίαν παρατάθηκε η ισχύς των επίδικων ρυθμίσεων, που είχαν θεσπιστεί με τις ρητώς προσβαλλόμενες κ.υ.α., αν και με κάποιες διαφοροποιήσεις, πρέπει να θεωρηθούν ως συμπροσβαλλόμενες, χωρίς να συντρέχει περίπτωση καταργήσεως της δίκης κατά τα οριζόμενα στην παρ. 2 του άρθρου 32 του π.δ. 18/1989 ή ανάγκη τηρήσεως της διαγραφόμενης στην παρ. 3 του εν λόγω άρθρου διαδικασίας.

6. Επειδή, η αιτούσα προβάλλει ότι είναι Χριστιανή Ορθόδοξη ανήκουσα στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία του Χριστού και με τις προσβαλλόμενες ρυθμίσεις δεν της επιτρέπεται να συμμετέχει σε ιεροπραξίες και ιδιαίτερα στη Θεία Λειτουργία, ως εκ τούτου δε, παραβιάζεται το συνταγματικό της δικαίωμα στην ελευθερία της λατρείας. Συνεπώς, με έννομο συμφέρον ασκεί κατ’ αρχήν την κρινόμενη αίτηση.

7. Επειδή, στις 30 Ιανουαρίου 2020 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.), ο οποίος αποτελεί υπηρεσία που λειτουργεί στο πλαίσιο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, χαρακτήρισε ως παγκοσμίου ενδιαφέροντος κατάσταση έκτακτης ανάγκης (Public Health Emergency of International Concern) την κατάσταση που δημιουργήθηκε από την εμφάνιση, από τα τέλη του έτους 2019 στην Κίνα, του νέου κορωνοϊού, ο οποίος ονομάστηκε Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 (SARS-CoV-2) και είναι ιδιαιτέρως μεταδοτικός, προκαλεί δε την λοίμωξη COVID-19 (Corona virus disease 2019), ενώ στις 11 Μαρτίου 2020 χαρακτήρισε την προκαλούμενη από τον ιό νόσο (COVID-19) ως πανδημία και παρότρυνε τις κυβερνήσεις όλων των χωρών να αναγάγουν τον έλεγχο της νόσου σε «κορυφαία προτεραιότητα». Ο ιός αυτός μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω αναπνευστικών σταγονιδίων που αποβάλλονται με την ομιλία, και ιδιαίτερα μέσω βήχα ή πταρμού, ή με άμεση ή έμμεση επαφή με εκκρίσεις του αναπνευστικού συστήματος (δηλαδή μέσω μολυσμένων χεριών όταν αυτά έρχονται σε επαφή με το στόμα, τη μύτη ή τα μάτια, ή με επιμολυσμένες επιφάνειες). Ο μέσος χρόνος επωάσεως της νόσου, δηλαδή το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ της μολύνσεως και της εκδηλώσεως των συμπτωμάτων, είναι 5-6 ημέρες, ενώ κυμαίνεται από 2 έως 14 ημέρες (βλ. σχετικώς την από 3.9.2020 εισηγητική έκθεση της Εθνικής Επιτροπής Προστασίας της Δημόσιας Υγείας έναντι του κορωνοϊού COVID-19). Παρόμοια έκκληση με τον Π.Ο.Υ. απηύθυνε και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC) στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου. Σύμφωνα με τις οδηγίες του εν λόγω Οργανισμού (βλ. Παρατηρήσεις για τα μέτρα τήρησης αποστάσεων που λαμβάνονται λόγω της νόσου COVID-19/δεύτερη επικαιροποίηση, Μάρτιος 2020) η εφαρμογή μέτρων τηρήσεως κοινωνικών αποστάσεων σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο, με τα οποία επιδιώκεται η ελαχιστοποίηση των επαφών μεταξύ των ατόμων, με σκοπό να περιοριστεί η πιθανότητα εμφανίσεως νέων λοιμώξεων, μπορεί να θεωρηθεί δικαιολογημένη και να αναδειχθεί σε βασική συνιστώσα του σχεδίου αντιμετωπίσεως της πανδημίας. Ενόψει των ανωτέρω, κατ’ επίκληση της παρ. 2 του άρθρου 8 του ν. 1579/1985 «Ρυθμίσεις για την εφαρμογή και ανάπτυξη του Εθνικού Συστήματος Υγείας και άλλες διατάξεις» (Α΄ 217), όπως ισχύει, εκδόθηκαν αφενός η Α1β/Γ.Π.οικ.11180/20.2.2020 απόφαση του Υπουργού Υγείας, με την οποία συγκροτήθηκε η Επιτροπή Αντιμετώπισης Εκτάκτων Συμβάντων Δημόσιας Υγείας από Λοιμογόνους Παράγοντες και ορίστηκαν τα 26 μέλη της (κυρίως ιατροί, στην πλειοψηφία τους καθηγητές Α.Ε.Ι.), έργο της οποίας είναι η γνωμοδότηση σχετικά με την προετοιμασία της Χώρας και την αντιμετώπιση ενδεχόμενων έκτακτων συμβάντων δημόσιας υγείας από λοιμογόνους παράγοντες, και αφετέρου η Α1β/Γ.Π.οικ.12406/ 23.2.2020 απόφαση του Υπουργού Υγείας, με την οποία συγκροτήθηκε η Εθνική Επιτροπή Προστασίας της Δημόσιας Υγείας έναντι του κορωνοϊού COVID-19 και ορίστηκαν τα μέλη της. Έργο της Εθνικής Επιτροπής είναι η εισήγηση στην πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Υγείας και κάθε συναρμόδιου Υπουργείου και Κυβερνητικού Οργάνου για τη λήψη κάθε ενδεδειγμένου μέτρου προλήψεως και αντιμετωπίσεως της εμφανίσεως και διαδόσεως του κορωνοϊού COVID-19, με σκοπό την προστασία του πληθυσμού. Ακολούθως, ενόψει της «Εξαιρετικά επείγουσα[ς] ανάγκη[ς] να αντιμετωπισθούν οι άμεσοι κίνδυνοι από την εμφάνιση και διάδοση κορωνοϊού» εκδόθηκε η από 25.2.2020 πράξη νομοθετικού περιεχομένου (π.ν.π.) του Προέδρου της Δημοκρατίας (Α΄ 42/25.2.2020), η οποία κυρώθηκε από τη δημοσίευσή της με το άρθρο 1 του ν. 4682/2020 (Α΄ 76/3.4.2020). Στο άρθρο πρώτο της εν λόγω π.ν.π. υπό τον τίτλο «Μέτρα πρόληψης, υγειονομικής παρακολούθησης και περιορισμού της διάδοσης της νόσου», όπως ισχύει, ορίζονται τα εξής: «1. Προς τον σκοπό της αποφυγής κινδύνου εμφάνισης ή και διάδοσης κορωνοϊού που ενδέχεται να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, μπορεί να επιβάλλονται μέτρα πρόληψης, υγειονομικής παρακολούθησης, καθώς και περιορισμού της διάδοσης της νόσου. 2. Τα μέτρα αυτά συνίστανται: (α) ... (στ) στην προσωρινή απαγόρευση της λειτουργίας σχολικών μονάδων και πάσης φύσεως εκπαιδευτικών δομών, φορέων και ιδρυμάτων, δημοσίων και ιδιωτικών, κάθε τύπου και βαθμού, χώρων θρησκευτικής λατρείας, καθώς και στην προσωρινή απαγόρευση και αναστολή μετακινήσεων για οποιονδήποτε λόγο του εκπαιδευτικού και λοιπού προσωπικού και μαθητών, σπουδαστών, φοιτητών οποιωνδήποτε εκ των ανωτέρω σχολικών μονάδων, εκπαιδευτικών δομών, φορέων και ιδρυμάτων, (ζ) ... (θ) ... Κατά την επιβολή των μέτρων επιλέγεται από τα αρμόδια όργανα το ηπιότερο δυνατό για την εκπλήρωση του σκοπού του, υπό το πρίσμα της συνταγματικής αρχής της αναλογικότητας. 3. … 4. Τα μέτρα της παραγράφου [2] του παρόντος επιβάλλονται και εξειδικεύονται ανά περίπτωση, δυνάμει απόφασης: α) … δ) των Υπουργών Παιδείας και Θρησκευμάτων και Υγείας για την επιβολή του μέτρου της περίπτωσης (στ) μετά από γνώμη της Εθνικής Επιτροπής προστασίας της Δημόσιας Υγείας έναντι του κορωνοϊού COVID-19... 5. ...». Περαιτέρω, με την από 1.5.2020 π.ν.π. (Α΄ 90), η οποία εκδόθηκε ενόψει της εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης λήψεως περαιτέρω μέτρων στηρίξεως της οικονομίας και της εργασίας, καθώς και ενισχύσεως του συστήματος υγείας για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού COVID-19, όπως, επίσης, και της αντίστοιχης ανάγκης θεσπίσεως των απαραίτητων προϋποθέσεων για την ασφαλή επάνοδο στην κοινωνική και οικονομική κανονικότητα και την ρύθμιση άλλων κατεπειγόντων ζητημάτων, και η οποία κυρώθηκε με το άρθρο 2 του ν. 4690/2020 (Α΄ 104/30.5.2020), ορίστηκαν, στο άρθρο τεσσαρακοστό τέταρτο (Κανόνες κοινωνικής αποστασιοποίησης), τα εξής: «1. Προς αντιμετώπιση του κινδύνου διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 και για το απολύτως αναγκαίο χρονικό διάστημα, είναι δυνατόν, να προβλέπονται, με κοινή απόφαση των Υπουργών Ανάπτυξης και Επενδύσεων, Προστασίας του Πολίτη, Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, Υγείας, Εσωτερικών και των κατά περίπτωση συναρμόδιων Υπουργών, που εκδίδεται μετά από γνώμη της Εθνικής Επιτροπής Προστασίας της Δημόσιας Υγείας έναντι του κορωνοϊού COVID-19, στο σύνολο ή σε μέρος της Επικράτειας, σε δημόσιες υπηρεσίες, ιδιωτικές επιχειρήσεις ή και κατηγορίες αυτών, καθώς και σε οποιουσδήποτε άλλους, δημόσιους και ιδιωτικούς, χώρους συνάθροισης κοινού: α) υποχρεωτική χρήση μάσκας, β) μέτρα τήρησης μέγιστης αναλογίας ατόμων ανά ορισμένη επιφάνεια και ελάχιστης απόστασης μεταξύ τους, γ) μέτρα ατομικής υγιεινής και προστασίας, δ) ειδικοί κανόνες λειτουργίας. 2. … 3. … 4. ...».

8. Επειδή, κατ’ επίκληση, μεταξύ άλλων, των προεκτεθεισών εξουσιοδοτικών διατάξεων του άρθρου πρώτου της από 25.2.2020 πράξεως νομοθετικού περιεχομένου (π.ν.π.) και του άρθρου τεσσαρακοστού τετάρτου της από 1.5.2020 π.ν.π. εκδόθηκαν τόσο οι αρχικώς προσβαλλόμενες κ.υ.α., όσο και οι εκδοθείσες μετά από αυτές και έως τη συζήτηση της κρινόμενης υποθέσεως (και θεωρούμενες, κατά τα εκτεθέντα στη σκέψη 5, ως συμπροσβαλλόμενες). Οι νομοθετικές αυτές εξουσιοδοτήσεις είναι ειδικές και ορισμένες, σύμφωνα με το άρθρο 43 παρ. 2 του Συντάγματος, επιτρεπτώς δε παρέχονται σε άλλα, πλην του Προέδρου της Δημοκρατίας, όργανα, εφόσον αφορούν τη ρύθμιση ειδικότερων ως προς την ουσιαστική ρύθμιση, η οποία εμπεριέχεται στον εξουσιοδοτικό νόμο, καθώς και τεχνικής φύσεως ζητημάτων. Συνεπώς, η ρύθμιση των προσβαλλόμενων πράξεων, με την οποία προβλέπεται η αναστολή τελέσεως, με την παρουσία φυσικών προσώπων, κάθε είδους λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών και πάσης φύσεως θρησκευτικών τελετών σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους θρησκευτικής λατρείας κάθε δόγματος και θρησκείας, βρίσκεται εντός της εξουσιοδοτήσεως που θέτει το άρθρο πρώτο της προαναφερθείσας π.ν.π., το οποίο αναφέρεται στην προσωρινή απαγόρευση της λειτουργίας χώρων θρησκευτικής λατρείας ως μέτρο περιορισμού της διαδόσεως της νόσου του κορωνοϊού. Εξάλλου και οι λοιπές ρυθμίσεις, με τις οποίες θεσπίζεται η τήρηση αναλογίας ατόμων ανά ορισμένη επιφάνεια και ελάχιστη απόσταση μεταξύ αυτών, κείνται εντός της εξουσιοδοτήσεως που θέτει το άρθρο τεσσαρακοστό τέταρτο της από 1.5.2020 π.ν.π., το οποίο προβλέπει μέτρα τηρήσεως αναλογίας ατόμων ανά ορισμένη επιφάνεια και ελάχιστης αποστάσεως μεταξύ τους προς αντιμετώπιση του κινδύνου διασποράς του κορωνοϊού. Ενόψει αυτών είναι απορριπτέος ως αβάσιμος ο προβαλλόμενος λόγος ακυρώσεως περί ελλείψεως ή υπερβάσεως της νομοθετικής εξουσιοδοτήσεως όσον αφορά τις επίδικες ρυθμίσεις. Περαιτέρω, η αιτούσα προβάλλει με το από 31.3.2021 υπόμνημά της ότι «σύμφωνα με την πρόβλεψη του άρθρου 43 παρ. 5 του Συντάγματος θέματα της παρ. 1 του άρθρου 72 δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο νομοθετικής εξουσιοδότησης. Επομένως οι όποιοι περιορισμοί της ελευθερίας της Λατρείας (…) πρέπει να γίνονται είτε με τυπικό νόμο είτε απευθείας από το κείμενο της ΠΝΠ». Η διάταξη του άρθρου 43 παρ. 5 του Συντάγματος ορίζει ότι: «Τα κατά το άρθρο 72 παρ. 1 θέματα της αρμοδιότητας της Ολομέλειας της Βουλής δεν μπορεί ν' αποτελέσουν αντικείμενο εξουσιοδότησης κατά την προηγούμενη παράγραφο». Η προηγούμενη δε παράγραφος 4 του άρθρου 43 αναφέρεται στην εξουσιοδότηση εκδόσεως κανονιστικών διαταγμάτων για ρύθμιση θεμάτων που καθορίζονται από το νόμο σε γενικό πλαίσιο. Οι διατάξεις όμως των εξουσιοδοτικών νόμων εν προκειμένω που παρατέθηκαν ανωτέρω δεν συνιστούν διατάξεις νόμου - πλαισίου κατά την έννοια της παρ. 4 του άρθρου 43 του Συντάγματος και, συνεπώς, ο προαναφερθείς λόγος ακυρώσεως είναι απορριπτέος ως αβάσιμος (πρβ. ΣτΕ 2304/1995 Ολομ.).

9. Επειδή, το Σύνταγμα, όπως αυτό ισχύει μετά και την τελευταία αναθεώρησή του με το ψήφισμα της 25.11.2019 της Θ΄ Αναθεωρητικής Βουλής (Α΄ 211), ορίζει στην παρ. 1 του άρθρου 2 ότι: «Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας», στο άρθρο 5 ότι: «1. Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη. 2. … 3. ... 4. Απαγορεύονται ατομικά διοικητικά μέτρα που περιορίζουν σε οποιονδήποτε Έλληνα την ελεύθερη κίνηση ή εγκατάσταση στη Χώρα, καθώς και την ελεύθερη έξοδο και είσοδο σ’ αυτήν. Τέτοιου περιεχομένου περιοριστικά μέτρα είναι δυνατόν να επιβληθούν μόνο ως παρεπόμενη ποινή με απόφαση ποινικού δικαστηρίου, σε εξαιρετικές περιπτώσεις ανάγκης και μόνο για την πρόληψη αξιόποινων πράξεων, όπως νόμος ορίζει. 5. Καθένας έχει δικαίωμα στην προστασία της υγείας...» και στην υπό το άρθρο 5 ερμηνευτική δήλωση ότι: «Στην απαγόρευση της παραγράφου 4 δεν περιλαμβάνεται […] η λήψη μέτρων που επιβάλλονται για την προστασία της δημόσιας υγείας ή της υγείας ασθενών, όπως νόμος ορίζει». Περαιτέρω, στο άρθρο 7 παρ. 2 του Συντάγματος προβλέπεται ότι: «..., οποιαδήποτε ..., βλάβη υγείας, ..., καθώς και κάθε άλλη προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας απαγορεύονται και τιμωρούνται, όπως νόμος ορίζει», στο δε άρθρο 13 ότι: «1. Η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη. ... 2. Κάθε γνωστή θρησκεία είναι ελεύθερη και τα σχετικά με τη λατρεία της τελούνται ανεμπόδιστα υπό την προστασία των νόμων. … 3. … 4. Κανένας δεν μπορεί εξαιτίας των θρησκευτικών του πεποιθήσεων, να απαλλαγεί από την εκπλήρωση των υποχρεώσεων προς το Κράτος ή να αρνηθεί να συμμορφωθεί προς τους νόμους. 5. …». Ακολούθως, στο άρθρο 21 παρ. 3 του Συντάγματος ορίζεται ότι: «Το Κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών...» και στο άρθρο 25 ότι: «1. Τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους. Όλα τα κρατικά όργανα υποχρεούνται να διασφαλίζουν την ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκησή τους. Τα δικαιώματα αυτά ισχύουν και στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν. Οι κάθε είδους περιορισμοί που μπορούν κατά το Σύνταγμα να επιβληθούν στα δικαιώματα αυτά πρέπει να προβλέπονται είτε απευθείας από το Σύνταγμα είτε από το νόμο, εφόσον υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού και να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας. 2. Η αναγνώριση και η προστασία των θεμελιωδών και απαράγραπτων δικαιωμάτων του ανθρώπου από την Πολιτεία αποβλέπει στην πραγμάτωση της κοινωνικής προόδου μέσα σε ελευθερία και δικαιοσύνη. 3. Η καταχρηστική άσκηση δικαιώματος δεν επιτρέπεται. 4. Το Κράτος δικαιούται να αξιώνει από όλους τους πολίτες την εκπλήρωση του χρέους της κοινωνικής και εθνικής αλληλεγγύης».

10. Επειδή, από τις προπαρατεθείσες διατάξεις και ιδίως από αυτές των άρθρων 5 παρ. 5 και 21 παρ. 3 του Συντάγματος συνάγεται ότι το δικαίωμα στην υγεία αναγνωρίζεται στο Σύνταγμα τόσο ως ατομικό όσο και ως κοινωνικό δικαίωμα. Ειδικότερα, ως ατομικό, το δικαίωμα στην υγεία περιλαμβάνει την προστασία της ατομικής υγείας και σωματικής και ψυχικής ακεραιότητας του ατόμου από προσβολές και διακινδυνεύσεις, καθώς και την ελευθερία του αυτοκαθορισμού του, ήτοι την ελευθερία του ατόμου να αποφασίζει το ίδιο για θέματα της υγείας του. Ως κοινωνικό, το δικαίωμα στην υγεία συνίσταται στην υποχρέωση του Κράτους προς παροχή στους πολίτες υπηρεσιών υγείας υψηλού επιπέδου και, γενικώς, στην υποχρέωσή του προς λήψη των αναγκαίων εκάστοτε θετικών μέτρων που αποβλέπουν στην προστασία της υγείας (βλ. Σ.τ.Ε. 2362/2019, 1749/2016 Ολομ., σκ. 16, 1187/2009 Ολομ., σκ. 5, 400/1986 Ολομ.), έτσι ώστε να διασφαλίζεται η δημόσια υγεία, υπό την έννοια της προλήψεως των νοσημάτων και της προαγωγής της υγείας των πολιτών, στους οποίους εξάλλου παρέχεται δικαίωμα να απαιτήσουν από το Κράτος την πραγμάτωση της αντίστοιχης υποχρεώσεώς του (Σ.τ.Ε. 400/1986 Ολομ.). Επομένως, σε περιπτώσεις κατά τις οποίες τίθεται σε σοβαρό κίνδυνο η δημόσια υγεία, όπως είναι η κατάσταση πανδημίας λόγω της εμφανίσεως ιού που διακρίνεται για την υψηλή και ταχεία μεταδοτικότητά του και την πιθανότητα προκλήσεως σοβαρών προβλημάτων υγείας στα άτομα τα οποία προσβάλλει, δημιουργώντας ακόμα και κίνδυνο για τη ζωή τους, το Κράτος, με γνώμονα την αρχή της προφυλάξεως, οφείλει να λάβει όλα τα κατάλληλα και απαραίτητα μέτρα για τον περιορισμό της διαδόσεως της ασθένειας, και, κατ’ επέκταση, την μείωση της πιέσεως των υπηρεσιών υγείας, έως ότου εξευρεθεί επιστημονικώς τεκμηριωμένη λύση αποτελεσματικής αντιμετωπίσεώς της, οι δε πολίτες έχουν δικαίωμα να απαιτήσουν την πραγμάτωση της σχετικής υποχρεώσεως του Κράτους. Τα μέτρα αυτά μπορεί μεν να συνιστούν ακόμα και σοβαρή επέμβαση στην απόλαυση των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου, όπως είναι η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του και η θρησκευτική ελευθερία, πλην η επέμβαση αυτή είναι συνταγματικώς ανεκτή εφόσον: α) προβλέπεται από ειδική νομοθεσία, η οποία λαμβάνει υπ’ όψιν τα κρατούντα σχετικώς έγκυρα και τεκμηριωμένα επιστημονικά, ιατρικά και επιδημιολογικά πορίσματα, β) τα μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσεως επιβάλλονται χωρίς αδικαιολόγητες διακρίσεις, γ) παρέχεται δυνατότητα εξαιρέσεως σε ειδικές περιστάσεις για τις οποίες αυτά αντενδείκνυνται (πρβ. Σ.τ.Ε. 2387/2020 7μ., σκ. 13, Ε.Δ.Δ.Α. απόφαση της 15.3.2012 Solomakhin κ. Ουκρανίας, σκ. 33-39, Conseil Constitutionnel απόφαση 2015-458 QPC της 20.3.2015, σκ. 9-10, Conseil d’ État απόφαση No 419242 της 6.5.2019, σκ. 12) και δ) τα μέτρα αυτά λαμβάνονται για το απολύτως αναγκαίο χρονικό διάστημα και, πάντως, μέχρι την εξεύρεση λύσεως για την ανάσχεση της πανδημίας, η ένταση δε και η διάρκειά τους πρέπει να επανεξετάζονται περιοδικώς από τα αρμόδια κρατικά όργανα ανάλογα με τα υφιστάμενα επιδημιολογικά δεδομένα και την εξέλιξη των έγκυρων επιστημονικών παραδοχών. Η ως άνω παρέμβαση, εφόσον, σύμφωνα με τις κρατούσες επιστημονικές παραδοχές για την εξέλιξη της πανδημίας, κρίνεται αναγκαία και πρόσφορη για την προστασία της υγείας και, εντεύθεν, της ζωής των πολιτών, σε συνδυασμό με την εκ του Συντάγματος οφειλόμενη κρατική μέριμνα για την διαφύλαξη της λειτουργίας του συστήματος υγείας, δεν μπορεί να θεωρηθεί δυσανάλογη για την επίτευξη του προμνημονευθέντος συνταγματικού δημόσιου σκοπού (ΕΔΔΑ Memlica κ. Ελλάδος, απόφαση της 6.10.2015, σκ. 55). Εξάλλου, κατά τον καθορισμό των μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας, κατά τη λήψη των οποίων σταθμίζονται ιατρικής φύσεως δεδομένα, σε συνδυασμό με τις επιπτώσεις της πανδημίας και των λαμβανόμενων μέτρων στην οικονομική και κοινωνική ζωή της Χώρας, ο νομοθέτης (κοινός και κανονιστικός) διαθέτει, ως προς την καταλληλότητα και την αναγκαιότητά τους, ευρύ περιθώριο εκτιμήσεως, που, κατά τα ανωτέρω, οφείλει να στηρίζεται σε επιστημονικά δεδομένα. Συνεπώς, ο δικαστικός έλεγχος της τηρήσεως της αρχής της αναλογικότητας περιορίζεται στην κρίση εάν η θεσπιζόμενη ρύθμιση είτε είναι προδήλως απρόσφορη είτε υπερβαίνει προδήλως το απαραίτητο για την πραγματοποίηση του επιδιωκόμενου σκοπού μέτρο (πρβ. Σ.τ.Ε. 208/2020 Ολομ. σκ. 13, 3013/2014 Ολομ. σκ. 23, 1210/2010 Ολομ. σκ. 24, πρβ. Conseil Constitutionnel απόφαση 2015-458 QPC της 20ής-3-2015, σκ. 10). Τέλος, δοθέντος ότι τα κατοχυρούμενα στο Σύνταγμα και στις διεθνείς συνθήκες ατομικά δικαιώματα πραγματώνονται στο πλαίσιο του κοινωνικού συνόλου, εντός της οργανωμένης πολιτείας, ανακύπτει από το άρθρο 25 παρ. 4 του Συντάγματος η υποχρέωση του ατόμου, επιδεικνύοντας την επιτασσόμενη από τη διάταξη αυτή κοινωνική αλληλεγγύη, να ανέχεται, υπό τις ανωτέρω εκτεθείσες προϋποθέσεις, περιορισμούς των δικαιωμάτων του.

11. Επειδή, όπως προκύπτει από τις ρητώς προσβαλλόμενες πράξεις και τις ανωτέρω διαδοχικώς εκδοθείσες μέχρι τη συζήτηση της υποθέσεως (βλ. σκ. 4), από τις 7.11.2020 (έναρξη ισχύος της πρώτης ρητώς προσβαλλόμενης κ.υ.α. σύμφωνα με το άρθρο 14 αυτής) έως τις 3.1.2021 ανεστάλη η τέλεση, με την παρουσία φυσικών προσώπων και με την επιφύλαξη των παρ. 2 και 3 του Παραρτήματος ΙΙΙ των ανωτέρω προσβαλλόμενων κ.υ.α., κάθε είδους λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών και πάσης φύσεως θρησκευτικών τελετών σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους θρησκευτικής λατρείας κάθε δόγματος και θρησκείας, ανεξαρτήτως μεγέθους και χωρητικότητάς τους, στο σύνολο της Επικράτειας, για προληπτικούς λόγους δημόσιας υγείας. Η παρ. 2 του Παραρτήματος ΙΙΙ, το οποίο αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των κοινών αυτών υπουργικών αποφάσεων, όπως αναφέρεται στις ίδιες τις αποφάσεις, αφορά την τέλεση λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών και πάσης φύσεως θρησκευτικών τελετών, οι οποίες πραγματοποιούνται αποκλειστικά και μόνο από θρησκευτικό/ θρησκευτικούς λειτουργό/λειτουργούς και το αναγκαίο βοηθητικό προσωπικό (όπως ιεροψάλτης, νεωκόρος) και ο συνολικός αριθμός των οποίων δεν πρέπει να υπερβαίνει τους τέσσερις (4) για όλους τους χώρους λατρείας εκτός των μητροπολιτικών ναών, στους οποίους ο ανώτατος αριθμός ορίζεται σε έξι (6), και υπό την προϋπόθεση τηρήσεως: α) της αναλογίας ενός ατόμου ανά 15 τ.μ. επιφανείας με ελάχιστη απόσταση τα δύο (2) μέτρα μεταξύ τους καθώς και β) των θεσπισθέντων προληπτικών μέτρων υγιεινής για την αποφυγή μεταδόσεως του κορωνοϊού. Στις κηδείες και τις σχετικές με αυτές θρησκευτικές λειτουργίες και λοιπές ιεροπραξίες και ταφικές εκδηλώσεις επετράπη η συμμετοχή μόνο του θρησκευτικού λειτουργού, έως 9 ατόμων και των προσώπων που επιμελούνται της ταφής. Κατ’ εξαίρεση, με την ως άνω Δ1α/ΓΠ.οικ.:80588/14.12.2020 κ.υ.α. επετράπη η συμμετοχή πιστών στις λειτουργίες, λατρευτικές συνάξεις, ιεροπραξίες ή κάθε είδους θρησκευτικές τελετές, που θα λάμβαναν χώρα στις 25.12.2020, 1.1.2021 και 6.1.2021 σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους θρησκευτικής λατρείας, με μέγιστο αριθμό που δεν θα ξεπερνούσε τα είκοσι πέντε (25) άτομα στους μη μητροπολιτικούς και πενήντα (50) στους μητροπολιτικούς ναούς. Ακολούθως όμως, και πριν τη λήξη ισχύος της προηγούμενης κ.υ.α., προβλέφθηκε και πάλι από τις 3.1.2021 μέχρι και τις 18.1.2021 και ώρα 6.00 η αναστολή της τελέσεως, με την παρουσία φυσικών προσώπων και με την επιφύλαξη των παρ. 2 και 3 του Παραρτήματος ΙΙΙ των ως άνω προσβαλλόμενων κ.υ.α., κάθε είδους λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών και πάσης φύσεως θρησκευτικών τελετών σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους θρησκευτικής λατρείας και επαναλήφθηκαν οι ίδιες ρυθμίσεις για τις κηδείες και τις σχετικές με αυτές θρησκευτικές λειτουργίες και λοιπές ιεροπραξίες και ταφικές εκδηλώσεις. Από τις 18.1.2021 και ώρα 6.00 μέχρι και τις 29.1.2021 προβλέφθηκε η τέλεση λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών, μυστηρίων, κηδειών (και των σχετικών θρησκευτικών λειτουργιών και λοιπών ιεροπραξιών και ταφικών εκδηλώσεων) και κάθε είδους θρησκευτικών τελετών καθώς και η προσέλευση προσώπων για κατ’ ιδίαν προσευχή σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους θρησκευτικής λατρείας με την τήρηση της αναλογίας ενός (1) ατόμου ανά είκοσι πέντε (25) τ.μ. με ανώτατο όριο τον αριθμό των 50 ατόμων. Ακολούθως η Επικράτεια χωρίστηκε σε περιοχές δύο επιπέδων επιδημιολογικής επιβάρυνσης: επιτήρησης και αυξημένου κινδύνου. Από τις 30.1.2021 έως και τις 5.2.2021 ίσχυσε η προηγούμενη ρύθμιση στις περιοχές επιπέδου επιτήρησης και στις περιοχές επιπέδου αυξημένου κινδύνου ίσχυσε η προηγούμενη ρύθμιση με τη διαφορά ότι το ανώτατο όριο ήταν 9 άτομα. Στη συνέχεια κρίθηκε ότι τα επίπεδα επιδημιολογικής επιβάρυνσης έπρεπε να αυξηθούν σε τέσσερα: επιτήρησης, αυξημένου κινδύνου, μητροπολιτικών περιοχών και πολύ αυξημένου κινδύνου. Από τις 6.2.2021 έως τις 22.2.2021 και ώρα 6.00 ίσχυσαν οι προηγούμενες ρυθμίσεις στις περιοχές επιπέδου επιτήρησης και στις περιοχές επιπέδου αυξημένου κινδύνου, προβλέφθηκε και για το επίπεδο των μητροπολιτικών περιοχών η ίδια ρύθμιση που ίσχυε για το επίπεδο αυξημένου κινδύνου, ενώ στις περιοχές επιπέδου πολύ αυξημένου κινδύνου προβλέφθηκε η τέλεση λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών, μυστηρίων και κάθε είδους θρησκευτικών τελετών χωρίς την παρουσία πιστών με εξαίρεση γάμους, βαπτίσεις, κηδείες, μνημόσυνα και τις σχετικές θρησκευτικές λειτουργίες και λοιπές ιεροπραξίες και ταφικές εκδηλώσεις, όπου προβλέφθηκε η συμμετοχή έως και εννέα (9) ατόμων. Από τις 22.2.2021 και ώρα 6.00 έως τις 3.3.2021 τα επίπεδα περιορίστηκαν σε τρία: επιτήρησης, αυξημένου κινδύνου και πολύ αυξημένου κινδύνου και ίσχυσαν οι προηγούμενες ρυθμίσεις για καθένα από αυτά. Από τις 4.3.2021 περιορίστηκαν και πάλι τα επίπεδα σε δύο: αυξημένου κινδύνου και πολύ αυξημένου κινδύνου. Στο επίπεδο αυξημένου κινδύνου επαναλήφθηκαν οι προηγούμενες ρυθμίσεις ενώ στο επίπεδο πολύ αυξημένου κινδύνου προβλέφθηκε η τέλεση λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών, μυστηρίων και κάθε είδους θρησκευτικών τελετών χωρίς την παρουσία πιστών με εξαίρεση τις κηδείες και τις σχετικές θρησκευτικές λειτουργίες και λοιπές ιεροπραξίες και ταφικές εκδηλώσεις, όπου προβλέφθηκε η συμμετοχή έως και εννέα (9) ατόμων. Από τις 16.3.2021 έως τις 2.4.2021 (συζήτηση της υποθέσεως) στις περιοχές επιπέδου πολύ αυξημένου κινδύνου προστέθηκαν στις εξαιρέσεις και οι γάμοι. Επίσης, κατ’ εξαίρεση ορίστηκε ότι για τις περιοχές και των δύο ως άνω επιπέδων την Κυριακή της Ορθοδοξίας (21 Μαρτίου 2021), την Εορτή του Ευαγγελισμού (25 Μαρτίου 2021), την ημέρα των Β΄ Χαιρετισμών (26 Μαρτίου 2021) και την ημέρα των Γ΄ Χαιρετισμών (2 Απριλίου 2021) ειδικώς στους ιερούς καθεδρικούς ναούς της έδρας των Δήμων επιτρέπεται η συμμετοχή πιστών με αναλογία ενός ατόμου ανά 25 τ.μ. και έως τον αριθμό των είκοσι (20) ατόμων.

12. Επειδή, από τα στοιχεία του φακέλου προκύπτoυν τα ακόλουθα: Κατά την 148η συνεδρίαση (4.11.2020) η Εθνική Επιτροπή Προστασίας της Δημόσιας Υγείας έναντι του κορωνοϊού COVID-19 (στο εξής Εθνική Επιτροπή) ενέκρινε εισήγηση της Επιτροπής Αντιμετώπισης Έκτακτων Συμβάντων Δημόσιας Υγείας από Λοιμογόνους Παράγοντες (στο εξής Επιτροπή) ως προς την παράταση του γενικού απαγορευτικού (lockdown) σε όλη τη χώρα μέχρι τέλος Νοεμβρίου προκειμένου να ανασχεθεί το δεύτερο κύμα πανδημίας και να βελτιωθούν τα επιδημιολογικά δεδομένα. Η εισήγηση αυτή διαμορφώθηκε κατόπιν α) ενημερώσεως των μελών της Επιτροπής σχετικά με τα αναλυτικά στατιστικά στοιχεία για την εξέλιξη και την πορεία της νόσου καθώς και τα στοιχεία για την αντοχή του ΕΣΥ αναφορικά με τα νέα δεδομένα και τα ποσοστά καλύψεως κλινών ΜΕΘ και απλών κλινών COVID-19 και β) σταθμίσεως τόσο των επιδημιολογικών δεδομένων όσο και των δεικτών αντοχής του συστήματος υγείας. Εισηγήθηκε δε η Επιτροπή την συνεχή επανεξέταση τόσο των επιδημιολογικών δεικτών όσο και των στατιστικών στοιχείων πληρότητας κλινών στους υγειονομικούς σχηματισμούς. Κατά την 157η συνεδρίαση (26.11.2020) η Εθνική Επιτροπή ενέκρινε εισήγηση της Επιτροπής, η οποία, κατόπιν επιδημιολογικής ενημερώσεως, εισηγήθηκε την παράταση του γενικού απαγορευτικού (lockdown) σε όλη τη χώρα για μία εβδομάδα πέραν της 30ής Νοεμβρίου και επανεξέταση του θέματος με την παρουσίαση των νέων εβδομαδιαίων στοιχείων. Κατά την 160ή συνεδρίαση (3.12.2020) η Εθνική Επιτροπή εισηγήθηκε και πάλι την παράταση ισχύος της προηγούμενης κ.υ.α. περί γενικού απαγορευτικού σε όλη την χώρα έως και 14.12.2020 λαμβάνοντας υπόψη το πρακτικό της 140ής συνεδρίασης της Επιτροπής, στο οποίο υπάρχει ενημέρωση για τα νέα επιδημιολογικά δεδομένα και τη γενικότερη εικόνα του συστήματος υγείας. Ειδικότερα, στην ενημέρωση αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, ότι η διαχρονική εξέλιξη της διάμεσης ηλικίας των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων είναι ανοδική τις τελευταίες εβδομάδες (πριν τις 3.12.2020), ότι μετά το lockdown παρατηρήθηκε μείωση της νοσηρότητας στις μικρότερες ηλικίες, αύξηση στις ηλικίες άνω των 65 ετών και σημαντική αύξηση στις ηλικίες άνω των 85 ετών και ότι παρουσιάζεται κατακόρυφη άνοδος των διασωληνωμένων με σταθερότητα την τελευταία εβδομάδα. Περαιτέρω, κατά την 162η συνεδρίαση (10.12.2020) της Εθνικής Επιτροπής κρίθηκε αναγκαία η παράταση των ισχυόντων κατά το χρονικό εκείνο σημείο έκτακτων μέτρων προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού στο σύνολο της Επικράτειας, αλλά και επαναλειτουργίας συγκεκριμένων δραστηριοτήτων με την αντίστοιχη εφαρμογή κανόνων προστασίας της δημόσιας υγείας, λαμβανομένης υπ’ όψιν της τρέχουσας επιδημιολογικής επιβαρύνσεως της Χώρας. Όπως δε προκύπτει από την εισήγηση της Επιτροπής (πρακτικό 142ης συνεδριάσεως), τα μέλη της Επιτροπής αυτής, αναγνωρίζοντας α) την ψυχολογική κόπωση των πολιτών, β) την ανάγκη τονώσεως της οικονομικής δραστηριότητας, γ) την αποφυγή παρατηρούμενων στρεβλώσεων στη λειτουργία της αγοράς (δραστηριότητες που διεξάγονται παρατύπως) και δ) την ελαφρά βελτίωση της επιδημιολογικής καταστάσεως, εισηγήθηκαν, κατά πλειοψηφία, την επαναλειτουργία συγκεκριμένων δραστηριοτήτων (παραλαβή προπληρωμένης παραγγελίας προϊόντων από ένα άτομο με ηλεκτρονικά προκαθορισμένο ραντεβού και με απόδειξη πληρωμής έξω από τα καταστήματα αγοράς, λειτουργία κομμωτηρίων με ειδικούς όρους, λειτουργία μικρών αμιγώς βιβλιοπωλείων με την παραμονή ενός και μόνο ατόμου-πελάτη εντός του καταστήματος και λειτουργία ανθοπωλείων με υπηρεσίες παραδόσεως κατ’ οίκον) υπό την προϋπόθεση της διατηρήσεως της κινητικότητας στα επίπεδα εκείνου του χρόνου σύμφωνα με τις μετρήσεις και την κρίση των αρμοδίων αρχών παρακολουθήσεως της κινητικότητας αυτής και τόνισαν την ανάγκη πλήρους επιτηρήσεως και ελέγχου εφαρμογής των μέτρων από τους αρμόδιους ελεγκτικούς μηχανισμούς ενάρξεως κάθε δραστηριότητας. Ακολούθως, κατά την 163η συνεδρίαση (14.12.2020) της Εθνικής Επιτροπής κρίθηκε αναγκαία η παράταση των μέτρων στο σύνολο της Επικράτειας, αλλά και επαναλειτουργίας συγκεκριμένων δραστηριοτήτων με την αντίστοιχη εφαρμογή κανόνων προστασίας της δημόσιας υγείας, λαμβανομένης υπ’ όψιν της τρέχουσας επιδημιολογικής επιβαρύνσεως της Χώρας, για το χρονικό διάστημα από 13.12.2020 έως και 7.1.2021. Ειδικότερα, κατά την ως άνω συνεδρίαση η Εθνική Επιτροπή ενέκρινε ομόφωνα την εισήγηση της Επιτροπής (πρακτικό 143ης συνεδριάσεως), σύμφωνα με την οποία, κατόπιν αιτήματος του Αρχιεπισκόπου για αύξηση του αριθμού των παρευρισκομένων στις Εκκλησίες της χώρας για τις ημέρες των εορτών των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων, έγινε δεκτό να πραγματοποιηθεί μία επιπλέον λειτουργία την 1.1.2021 εκτός από τις δύο που είχαν προγραμματιστεί για τις 25.12.2020 και 6.1.2021. Επιπλέον σχετικά με την ατομική προσευχή η ως άνω Επιτροπή εισηγήθηκε να ελέγχεται η προσέλευση από τους εκκλησιαστικούς επιτρόπους προκειμένου να αποφευχθεί συγκέντρωση μεγάλου αριθμού πιστών. Όσον αφορά στον αριθμό των παρευρισκομένων εντός των εκκλησιών, η Επιτροπή εισηγήθηκε για τους μη μητροπολιτικούς μικρότερους ναούς να ισχύει η αναλογία του ενός ατόμου ανά 15 τετραγωνικά μέτρα με ανώτατο όριο τα 25 άτομα, για τους δε μητροπολιτικούς ναούς με ανώτατο όριο τα 50 άτομα. Την ευθύνη για την τήρηση των ανωτέρω αναλαμβάνουν οι κατά τόπους μητροπόλεις. Η Επιτροπή συνέστησε επιπλέον τα εξής: α) να μην υπάρχουν χορωδίες και μεγάφωνα κατά τη διάρκεια των λειτουργιών, β) να είναι συντομότερη η χρονική τους διάρκεια, γ) να περιοριστεί όσο το δυνατόν η προσέλευση ατόμων που ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού αφού δίνεται η δυνατότητα παρακολουθήσεως της λειτουργίας από τα ΜΜΕ, δ) να μην παρευρίσκονται πιστοί στον προαύλιο χώρο, έτσι ώστε να αποφευχθεί ο συγχρωτισμός, ε) να υπάρχει ικανός αερισμός των χώρων, τήρηση αποστάσεων και κανόνων υγιεινής-μέτρων προστασίας της δημόσιας υγείας, όπως ισχύουν ήδη (αντισηψία χεριών, χρήση μάσκας). Τέλος η Επιτροπή δέχθηκε ότι αν τα επιδημιολογικά δεδομένα επιδεινωθούν η εισήγηση θα επαναξιολογηθεί. Κατά την 176η συνεδρίαση (8.1.2021) η Εθνική Επιτροπή ενέκρινε ομόφωνα την εισήγηση της Επιτροπής (πρακτικό 157ης συνεδριάσεως) ως προς τη λειτουργία των χώρων λατρείας. Ειδικότερα η ως άνω Επιτροπή εισηγήθηκε, για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας, την τέλεση όλων των λατρευτικών λειτουργιών κεκλεισμένων των θυρών με μόνη την παρουσία ιερέων και του αναγκαίου προσωπικού για την λειτουργία των ναών καθώς και την προσέλευση πιστών μόνο για ατομική προσευχή εκτός ωρών τελέσεως των λατρευτικών λειτουργιών για όλες τις θρησκείες και δόγματα. Κατά την επόμενη 180ή συνεδρίαση (15.1.2021) η Εθνική Επιτροπή ενέκρινε ομόφωνα την εισήγηση της Επιτροπής (πρακτικό 161ης συνεδριάσεως) ως προς την λειτουργία των χώρων λατρείας. Ειδικότερα εισηγήθηκε «την επαναλειτουργία αυτών με εφαρμογή του κανόνα 1 ατόμου ανά 25 τ.μ. και με ανώτατο όριο τα 50 άτομα αναλόγως των τετραγωνικών μέτρων του χώρου λατρείας, εξαιρουμένων των ιερέων, ιεροψαλτών, νεωκόρων και επιτρόπων των ναών καθώς και την ατομική προσευχή εκτός των ωρών, κατά τις οποίες διεξάγονται λατρευτικές πράξεις». Περαιτέρω, κατά την 185η συνεδρίαση της Εθνικής Επιτροπής (29.1.2021) εγκρίθηκε η εισήγηση της Επιτροπής (πρακτικό 165ης συνεδριάσεως), μεταξύ άλλων, και ως προς τους χώρους λατρείας. Ειδικότερα, κατά την παρουσίαση των επιδημιολογικών δεδομένων αναφέρθηκαν οι περιοχές που βρίσκονται σε αυξημένο επιδημιολογικό κίνδυνο σύμφωνα και με την συνεδρίαση της υποεπιτροπής των επιδημιολόγων, μεταξύ των οποίων και η Περιφερειακή Ενότητα (ΠΕ) Αττικής. Η Επιτροπή, μετά την παρουσίαση και σταθμίζοντας τα επιδημιολογικά δεδομένα, εισηγήθηκε για την περιοχή ΠΕ Αττικής, εκτός των νήσων του Αργοσαρωνικού, την εφαρμογή έκτακτων περιοριστικών μέτρων - καθεστώς αυστηρού lockdown, ως προς δε την πραγματοποίηση λειτουργιών στις περιοχές αυτές, στις οποίες εφαρμόζονται περιοριστικά μέτρα αυστηρού ολικού απαγορευτικού, ανώτατο όριο πιστών τα 9 άτομα και αναλογία 1 ατόμου ανά 25 τ.μ. Εν συνεχεία, με βάση το κριτήριο της επιδημιολογικής επιβαρύνσεως, κατά την 187η συνεδρίαση της Εθνικής Επιτροπής (5.2.2021), εγκρίθηκε η εισήγηση της Επιτροπής (πρακτικό της 166ης συνεδριάσεως) αναφορικά με τη λήψη μέτρων σε επιδημιολογικά επιβαρυμένες περιοχές. Ειδικότερα, με δεδομένο ότι η Περιφέρεια Αττικής, μεταξύ άλλων, ήταν περιοχή που ήδη βρισκόταν σε υψηλό επιδημιολογικά επίπεδο (κόκκινο) και δεν είχαν αποδώσει τα ήδη εφαρμοσθέντα μέτρα, ήταν επιτακτικό να ληφθούν, επί πλέον, αυστηρότερα μέτρα. Έτσι, για την περιοχή της Αττικής κρίθηκε επιβεβλημένη, λόγω της ανησυχητικής αυξητικής τάσεως των κρουσμάτων, της κυκλοφορίας του μεταλλαγμένου στελέχους του ιού, της μεγάλης διασποράς και του υπαρκτού αυξημένου κινδύνου συμφορήσεως των κλινών ΜΕΘ και των κλινών γενικότερα των νοσοκομείων, η εφαρμογή των ακόλουθων μέτρων, με επαναξιολόγηση σε μία εβδομάδα: λειτουργία λιανεμπορίου μόνο με την μέθοδο του click-away και μόνο τις καθημερινές, με ωράριο λειτουργίας από 07:00 έως 20:00 και απαγόρευση λειτουργίας τα Σαββατοκύριακα, λειτουργία καταστημάτων τροφίμων τις καθημερινές, όπως ισχύει από 07:00 έως 20:00 και τα Σαββατοκύριακα από 07:00 έως 17:00, λειτουργία κομμωτηρίων και κουρείων τις καθημερινές και απαγόρευση λειτουργίας τα Σαββατοκύριακα, λειτουργία χώρων λατρείας όπως ισχύει, συνέχιση της δια ζώσης λειτουργίας των βρεφονηπιακών σταθμών, σχολείων πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και των τάξεων του Γυμνασίου, όπως ίσχυε, με τα απαραίτητα μέτρα ατομικής προστασίας και τηρήσεως αποστάσεων, περιορισμός κυκλοφορίας τις καθημερινές 21:00 έως 6:00 και τα Σαββατοκύριακα από τις 18:00 έως 5:00, αναστολή λειτουργίας των λαϊκών αγορών τα Σαββατοκύριακα και αναστολή των εργασιών των δικαστηρίων, όπως ίσχυε. Ακολούθως, η επιδημιολογική κατάσταση της ΠΕ Αττικής επέβαλε τη λήψη περαιτέρω περιοριστικών μέτρων, σύμφωνα με την εισήγηση της Επιτροπής (πρακτικό 167ης συνεδριάσεως), συγκεκριμένα δε, εξ αιτίας της εμφανίσεως επιβαρυμένου επιδημιολογικού φορτίου στην Αττική, με αυξανόμενη πίεση στο Σύστημα Υγείας στις ΠΕ της Περιφέρειας Αττικής και αυξητικές τάσεις των δεικτών και των κρουσμάτων ανά 100.000 πληθυσμού (7ήμερος και 14ήμερος κυλιόμενος μέσος όρος), καθώς τα ανωτέρω δεδομένα ειδικότερα εμφάνιζαν: 157% αύξηση των κρουσμάτων στην Αττική με ταυτόχρονη αυξητική τάση, περισσότερα από 4.500 κρούσματα, αυξητική τάση νέων εισαγωγών και νοσηλειών τόσο σε απλές κλίνες, όσο και σε κλίνες ΜΕΘ και ΜΑΦ. Τα μέτρα αυτά ενδεικτικώς περιελάμβαναν περιορισμό των δραστηριοτήτων λιανεμπορίου, περιορισμό της λειτουργίας των σχολικών μονάδων, περιορισμό στις συγκεντρώσεις ατόμων (ΜΜΜ, χώροι λατρείας κ.ά.), περιορισμό στην χρήση των κωδικών μετακινήσεως. Σκοπός των μέτρων αυτών ήταν ο περιορισμός της κινητικότητας με κύριους στόχους την μείωση του συγχρωτισμού και την αποφυγή του κινδύνου της διασποράς του ιού. Εν όψει αυτών, η Εθνική Επιτροπή, κατά την 188η συνεδρίαση αυτής (9.2.2021), ενέκρινε ομοφώνως την ανωτέρω εισήγηση της Επιτροπής. Ομοφώνως επίσης ενέκρινε η Εθνική Επιτροπή κατά την 193η συνεδρίαση αυτής (26.2.2021) την εισήγηση της Επιτροπής (πρακτικό 171ης συνεδριάσεως), η οποία, λαμβάνοντας υπόψη τα νέα επιδημιολογικά δεδομένα των τελευταίων 7 ημερών, εισηγήθηκε την παράταση εφαρμογής αυστηρών περιοριστικών μέτρων (κόκκινο επίπεδο+) για ορισμένες περιοχές, μεταξύ των οποίων και η Περιφέρεια Αττικής. Κατά την επόμενη συνεδρίασή της (3.3.2021) η Επιτροπή λαμβάνοντας υπόψη την ιδιαίτερα επιβαρυμένη επιδημιολογική εικόνα της χώρας, την ασφυκτική πίεση στο ΕΣΥ καθώς και την παρουσία των μεταλλαγμένων στελεχών στην κοινότητα εισηγήθηκε ομόφωνα να ενταχθεί ολόκληρη η Επικράτεια σε επίπεδο αυξημένου κινδύνου καθώς και να προστεθούν επιπλέον περιοχές σε εκείνες που βρίσκονταν ήδη σε επίπεδο πολύ αυξημένου κινδύνου (κόκκινο +), όπως η ΠΕ Αττικής. Για τις περιοχές αυτές εισηγήθηκε επιπλέον περιοριστικά μέτρα. Την εισήγηση αυτή ενέκρινε και η Εθνική Επιτροπή (βλ. πρακτικό της 194ης συνεδρίασης της 3.3.2021). Στην επόμενη συνεδρίαση (12.3.2021) η Επιτροπή ενημερώθηκε για την κρίσιμη κατάσταση του ΕΣΥ και την πίεση που δεχόταν από τις αυξανόμενες εισαγωγές ασθενών, για την κατάσταση έκτακτης ανάγκης που παρουσίαζαν τα περισσότερα νοσοκομεία της Αττικής και την συνεχή προσθήκη νέων κλινών ΜΕΘ και ΜΑΦ στην Αττική. Ενημερώθηκε επίσης για την αύξηση της πληρότητας κλινών ΜΕΘ και ΜΑΦ σε όλη την Επικράτεια, δεδομένου ότι η τάση των δεικτών της επιδημίας ήταν αυξητική και δεν διαφαινόταν τάση σταθεροποιήσεως. Τονίστηκε στην ενημέρωση ότι όλες οι περιφέρειες παρουσίαζαν αυξητική τάση με την επιδημία να διασπείρεται κυρίως στις μέσες ηλικίες και επισημάνθηκε η ιδιαίτερα ανησυχητική αύξηση των κρουσμάτων και των εισαγωγών στην Αττική. Κατόπιν αυτών η Επιτροπή εισηγήθηκε την ένταξη σε επίπεδο πολύ αυξημένου κινδύνου και επιπλέον περιοχών της χώρας. Την εισήγηση ενέκρινε και η Εθνική Επιτροπή στην 197η συνεδρίασή της (12.3.2021). Κατά την συνεδρίαση της 19.3.2021 η Επιτροπή ενημερώθηκε για τα τρέχοντα επιδημιολογικά δεδομένα και τον επιδημιολογικό χάρτη της επικράτειας των τελευταίων επτά ημερών καθώς και για την κατάσταση που επικρατούσε σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Ειδικότερα ενημερώθηκε για την κατάσταση έκτακτης ανάγκης που παρουσίαζαν τα νοσοκομεία της Αττικής και για την ιδιαίτερα ανησυχητική αυξητική τάση των ημερήσιων κρουσμάτων με διασπορά της επιδημίας κυρίως στις μέσες ηλικίες ενώ διαπιστώθηκε τάση μειώσεως στις μεγάλες ηλικιακές ομάδες άνω των 85 ετών, πιθανόν λόγω του εμβολιασμού. Κατόπιν αυτών η Επιτροπή, αφού εκτίμησε την ιδιαίτερα μεγάλη επιβάρυνση του ΕΣΥ και το γεγονός ότι η κινητικότητα επηρεάζει τη διασπορά του ιού, αναγνώρισε δε ταυτόχρονα την ψυχολογική κόπωση και την ανάγκη εκτόνωσης των πολιτών, τόνισε την ανάγκη διενέργειας μαζικού testing, η οποία θα επέτρεπε την χαλάρωση ή και άρση περιοριστικών μέτρων. Προς την κατεύθυνση αυτή εισηγήθηκε την άμεση εφαρμογή συγκεκριμένων μέτρων με χαμηλό επιδημιολογικό αποτύπωμα στην εξέλιξη της πανδημίας. Μεταξύ των μέτρων αυτών ήταν και η τέλεση λειτουργίας στον μητροπολιτικό ναό εκάστου Δήμου με αναλογία ενός πιστού ανά 25 τ.μ. με υποχρεωτική χρήση μάσκας και με testing σε ιερείς και ψάλτες για την Κυριακή της Ορθοδοξίας (21 Μαρτίου 2021), την Εορτή του Ευαγγελισμού (25 Μαρτίου 2021) και την ημέρα των Β΄ Χαιρετισμών (26 Μαρτίου 2021). Η εισήγηση αυτή εγκρίθηκε από την Εθνική Επιτροπή (βλ. πρακτικό της 198ης συνεδριάσεως της 19.3.2021). Κατά την επόμενη συνεδρίαση (26.3.2021) της Επιτροπής, κατά την οποία δεν είχε αλλάξει η επιδημιολογική κατάσταση της χώρας, διαπιστώθηκε και πάλι κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τα νοσοκομεία της Αττικής, ιδιαίτερα ανησυχητική αυξητική τάση των ημερήσιων κρουσμάτων και διασπορά της επιδημίας κυρίως στις μέσες ηλικίες. Η Επιτροπή εισηγήθηκε, μεταξύ άλλων μέτρων, την τέλεση λειτουργίας στον μητροπολιτικό ναό εκάστου Δήμου με αναλογία ενός πιστού ανά 25 τ.μ. και όχι άνω των είκοσι πιστών, με υποχρεωτική χρήση μάσκας και με testing σε ιερείς και ψάλτες, για την ημέρα των Γ΄ Χαιρετισμών (2 Απριλίου 2021). Η εισήγηση αυτή εγκρίθηκε από την Εθνική Επιτροπή (βλ. πρακτικό της 202ης συνεδριάσεως της 26.3.2021).

13. Επειδή, στο πλαίσιο της πανδημίας COVID-19, που εμφανίσθηκε στην Ελλάδα τον Φεβρουάριο του 2020, ο εθνικός νομοθέτης προέβλεψε τη δυνατότητα θεσπίσεως διαφόρων προληπτικών μέτρων προς αποτροπή διασποράς της νόσου στην Ελληνική Επικράτεια. Δεδομένου του τρόπου μεταδόσεως του κορωνοϊού που προκαλεί την ανωτέρω λοίμωξη, πρώτα μέτρα προλήψεως της διαδόσεως του ιού ήταν η προσωρινή απαγόρευση λειτουργίας δομών, υπηρεσιών και επιχειρήσεων, καθώς και ασκήσεως διαφόρων δραστηριοτήτων. Τα επίδικα μέτρα, τα οποία συνίστανται στην αναστολή τελέσεως, με την παρουσία φυσικών προσώπων, κάθε είδους λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών και πάσης φύσεως θρησκευτικών τελετών σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους θρησκευτικής λατρείας καθώς και στην τέλεση αυτών με περιορισμούς (τήρηση αναλογίας ατόμου ανά τ.μ., ανώτατο όριο ατόμων), των οποίων η νομιμότητα αμφισβητείται με την κρινόμενη αίτηση, έχουν θεσπιστεί με σκοπό την προστασία της δημόσιας υγείας από την περαιτέρω διάδοση του κορωνοϊού που προκαλεί την ιδιαιτέρως μεταδοτική νόσο COVID-19. Επί πλέον, τα μέτρα αυτά, όπως προκύπτει και από τα ανωτέρω αναλυτικώς εκτεθέντα, μεταβαλλόμενα στον χρόνο ώστε να προσαρμόζονται στις εκάστοτε επικρατούσες υγειονομικές και επιδημιολογικές συνθήκες, έχουν θεσπιστεί κατόπιν εισηγήσεων (οι οποίες μνημονεύονται στο προοίμιο των προσβαλλόμενων πράξεων) ειδικώς συνεστημένου επιστημονικού γνωμοδοτικού οργάνου, ήτοι της Εθνικής Επιτροπής Προστασίας της Δημόσιας Υγείας έναντι του κορωνοϊού COVID-19, έργο της οποίας, όπως ήδη αναφέρθηκε, είναι η εισήγηση προς την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Υγείας και κάθε συναρμόδιου Υπουργείου και κυβερνητικού οργάνου για τη λήψη κάθε ενδεδειγμένου μέτρου προλήψεως και αντιμετωπίσεως της εμφανίσεως και διαδόσεως του εν λόγω ιού, με σκοπό την προστασία του πληθυσμού. Η ως άνω δε Εθνική Επιτροπή, προκειμένου να εισηγηθεί τα επίμαχα μέτρα, λαμβάνει υπόψη της τις εισηγήσεις και άλλου ειδικώς συνεστημένου επιστημονικού οργάνου, ήτοι της Επιτροπής Αντιμετώπισης Εκτάκτων Συμβάντων Δημόσιας Υγείας από Λοιμογόνους Παράγοντες, έργο της οποίας, κατά τα ήδη εκτεθέντα, είναι η γνωμοδότηση σχετικά με την προετοιμασία της χώρας και την αντιμετώπιση ενδεχόμενων έκτακτων συμβάντων δημόσιας υγείας από λοιμογόνους παράγοντες. Περαιτέρω, τα εν λόγω μέτρα, τα οποία συνιστούν, πράγματι, επέμβαση στο θεμελιώδες συνταγματικό δικαίωμα της ελευθερίας της λατρείας της αιτούσας, έχουν επιβληθεί χωρίς διακρίσεις σε όλο τον πληθυσμό. Τέλος, τα μέτρα αυτά έχουν, κατά το νόμο (βλ. άρθρο τεσσαρακοστό τέταρτο παρ. 1 της από 1.5.2020 π.ν.π.), κάθε φορά που προβλέπονται, περιορισμένη χρονική ισχύ και ανανεώνονται (παρατείνονται) κατόπιν επαναξιολογήσεώς τους βάσει των επικαιροποιημένων υγειονομικών και επιδημιολογικών δεδομένων, εφόσον συντρέχει λόγος.

14. Επειδή, με τα ανωτέρω δεδομένα, τα επίδικα μέτρα που ελήφθησαν για την αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19 και απέβλεπαν στον περιορισμό της κινητικότητας και τη μείωση του συγχρωτισμού, ο οποίος ευνοεί τη μετάδοση του ιού δια των σταγονιδίων που αποβάλλονται μέσω της ομιλίας, του βήχα και του πταρμού, ώστε να αποφευχθεί η περαιτέρω διασπορά του ιού λόγω και της πιέσεως που δεχόταν το Εθνικό Σύστημα Υγείας από την αύξηση των κρουσμάτων, δεν παρίστανται, κατ’ αρχήν, προδήλως απρόσφορα για την ικανοποίηση του επιδιωκόμενου σκοπού γενικότερου δημοσίου συμφέροντος, δηλαδή την προστασία της δημόσιας υγείας, ούτε προδήλως μη αναγκαία, ενόψει της επιδημιολογικής καταστάσεως της Επικράτειας και της πιέσεως στο σύστημα υγείας (βλ. σχετικώς τις εισηγήσεις της Επιτροπής Αντιμετώπισης Εκτάκτων Συμβάντων Δημόσιας Υγείας από Λοιμογόνους Παράγοντες και της Εθνικής Επιτροπής Προστασίας της Δημόσιας Υγείας έναντι του κορωνοϊού COVID-19 καθώς και τις ημερήσιες εκθέσεις επιδημιολογικής επιτήρησης της λοίμωξης από τον νέο κορωνοϊό COVID-19 του ΕΟΔΥ). Και ναι μεν τα μέτρα αυτά συνιστούν, όπως ήδη εκτέθηκε, επέμβαση στο συνταγματικό δικαίωμα της αιτούσας στην ελευθερία της λατρείας, όμως η επέμβαση αυτή δεν μπορεί να θεωρηθεί δυσανάλογη για την επίτευξη του προμνημονευθέντος συνταγματικού δημόσιου σκοπού, σύμφωνα με τις εισηγήσεις των επιστημονικών επιτροπών που έχουν παρατεθεί για την εξέλιξη της πανδημίας και τη διαφύλαξη της λειτουργίας του συστήματος υγείας, λαμβανομένης υπ’ όψιν και της υποχρεώσεως των πολιτών να ανέχονται εύλογους περιορισμούς στην άσκηση των ατομικών δικαιωμάτων τους σύμφωνα με τα οριζόμενα στην παρ. 4 του άρθρου 25 του Συντάγματος. Απαραδέκτως δε αμφισβητείται με την κρινόμενη αίτηση η ορθότητα των μέτρων, διότι η απόφαση για τη λήψη των μέτρων αυτών ανήκει στην σφαίρα των ανέλεγκτων δικαστικά εκτιμήσεων του κανονιστικού νομοθέτη να επιλέγει τα καταλληλότερα σε δεδομένη χρονική στιγμή μέσα για την αντιμετώπιση της πανδημίας.

15. Επειδή, τα επίδικα μέτρα συγκαταλέγονται μεταξύ πολλών άλλων σοβαρότατων περιοριστικών μέτρων που ελήφθησαν προκειμένου να επιτευχθεί η κοινωνική αποστασιοποίηση, τα οποία άπτονται της ασκήσεως ατομικών δικαιωμάτων, κρίθηκαν δε απαραίτητα για την προστασία της δημόσιας υγείας λόγω της δυσχέρειας της ιατρικής επιστήμης να αντιμετωπίσει με αποτελεσματικό τρόπο, κατά τον χρόνο κατά τον οποίο ελήφθησαν τα μέτρα αυτά, την πρωτόγνωρη υγειονομική κρίση που προέκυψε από την εμφάνιση άγνωστου και λίαν επιθετικού μολυσματικού κορωνοϊού. Στο πλαίσιο αυτό, η επιλογή για την επιβολή περιορισμών ή εξαιρέσεων από τους περιορισμούς ανά δραστηριότητα εμπίπτει στο ευρύ περιθώριο εκτιμήσεως του κανονιστικού νομοθέτη, ο οποίος σταθμίζει ιατρικής και επιδημιολογικής φύσεως στοιχεία σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες, κοινωνικούς, οικονομικούς, εργασιακούς κ.λπ., η εκτίμηση δε της επιδημιολογικής επιβαρύνσεως δεν γίνεται μεμονωμένα ή αποσπασματικά ανά δραστηριότητα, αλλά συνολικά. Έτσι, η επιλογή του κανονιστικού νομοθέτη να καταργήσει τη λειτουργία για τον εορτασμό των Θεοφανείων στις 6.1.2021, η οποία είχε επιτραπεί κατ’ εξαίρεση με την προηγούμενη κ.υ.α., ανάγεται στην ανέλεγκτη ουσιαστική εκτίμηση του κανονιστικού νομοθέτη αναφορικά με την επιλογή του καταλληλότερου στη δεδομένη χρονική στιγμή μέτρου αντιμετωπίσεως της πανδημίας. Είναι δε απορριπτέος ο προβαλλόμενος ισχυρισμός ότι παρανόμως υπήρξε αυστηροποίηση των μέτρων με την κατάργηση της λειτουργίας αυτής χωρίς αιτιολογία, αφού δεν έλαβε χώρα επιδείνωση της επιδημιολογικής καταστάσεως σύμφωνα με τα στοιχεία των ημερήσιων εκθέσεων του ΕΟΔΥ και του Παρατηρητηρίου COVID. Ομοίως, στην ανέλεγκτη ουσιαστική εκτίμηση του κανονιστικού νομοθέτη ανάγεται και ο καθορισμός ως εξαιρέσεως από τον περιορισμό της κυκλοφορίας της μεταβάσεως σε εν λειτουργία κατάστημα/επιχείρηση ή της μετακινήσεως προς σωματική άσκηση και όχι της μετακινήσεως προς χώρο θρησκευτικής λατρείας. Ενόψει των ανωτέρω, είναι απορριπτέος και ο ισχυρισμός ότι οι συγκεκριμένοι περιορισμοί είναι υπέρμετροι σε σχέση με περιορισμούς που προβλέπονται για άλλες δραστηριότητες σε κλειστούς χώρους, όπως καταστήματα τροφίμων ή μέσα μεταφοράς (αεροπλάνα), στα οποία όχι μόνο δεν απαγορεύεται η πρόσβαση αλλά προβλέπονται και ευνοϊκότεροι περιορισμοί (π.χ. στα καταστήματα τροφίμων 4 άτομα έως 100 τ.μ. και 1 άτομο για κάθε 10 τ.μ., επιπλέον απόσταση 1,5 μέτρου μεταξύ των ατόμων, στα δε αεροπλάνα μόνο χρήση μάσκας προστασίας και τήρηση αναγκαίων αποστάσεων κατόπιν υποδείξεων των αρμοδίων προκειμένου να διασφαλίζεται η ελεγχόμενη επιβίβαση-αποβίβαση και αναμονή προς αποφυγή συνωστισμού). Εξάλλου, από την άποψη της αρχής της ισότητας, οι δραστηριότητες που επικαλείται η αιτούσα δεν είναι συγκρίσιμες με την επίμαχη δραστηριότητα (βλ. απόφαση του Conseil d’ État της 22.12.2020 με αριθμό 440402 και αποφάσεις του βελγικού Conseil d’ État της 22.12.2020 με αριθμούς 249.313 και 249.314).

16. Επειδή, η αιτούσα προβάλλει περαιτέρω ότι ο καθορισμός ανώτατου αριθμού προσώπων που μπορούν να παρίστανται στη Θεία Λειτουργία ανεξάρτητα από τη χωρητικότητα του ιερού ναού δεν συνιστά πρόσφορο κριτήριο για την επιβολή των επίμαχων μέτρων προς αντιμετώπιση της πανδημίας, αφού προβλέπεται σωρευτικά η αναλογία ενός ατόμου ανά 15 τ.μ. επιφανείας με ελάχιστη απόσταση τα δύο μέτρα μεταξύ τους. Επίσης, κατά την άποψη της αιτούσας, δεν συνιστά πρόσφορο κριτήριο και η διάκριση των ναών σε μητροπολιτικούς και λοιπούς, αφού υπάρχουν μητροπολιτικοί ναοί που είναι μικρότεροι σε διαστάσεις από τους ιερούς ναούς. Οι ισχυρισμοί αυτοί είναι απορριπτέοι, διότι τα ως άνω κριτήρια είναι κατ’ αρχήν πρόσφορα. Και ναι μεν υπάρχουν μητροπολιτικοί ναοί που είναι μικρότεροι σε διαστάσεις από άλλους ιερούς ναούς, όπως προβάλλει η αιτούσα, όμως, κατά το συνήθως συμβαίνον, οι μητροπολιτικοί ναοί είναι μεγαλύτεροι από τους λοιπούς ιερούς ναούς. Συνεπώς, επιτρεπτώς έλαβε υπόψη του ο κανονιστικός νομοθέτης το κριτήριο αυτό, ενόψει, μάλιστα, της ανάγκης να δράσει επειγόντως. Οι ειδικότεροι δε ισχυρισμοί, με τους οποίους προβάλλεται ότι επαρκές μέτρο προστασίας από την πανδημία είναι η τήρηση της αναλογίας ενός ατόμου ανά 15 τ.μ. επιφανείας με ελάχιστη απόσταση τα δύο μέτρα μεταξύ τους χωρίς να απαιτείται όριο αριθμού προσώπων που παρίστανται στη Θεία Λειτουργία, είναι απορριπτέοι ως απαράδεκτοι, διότι πλήττουν την ανέλεγκτη ακυρωτικά ουσιαστική κρίση της Διοικήσεως. Σημειώνεται, εξάλλου, ότι σε έννομες τάξεις της αλλοδαπής έχει κριθεί ότι ο περιορισμός της προσελεύσεως πιστών στους χώρους λατρείας έως 15 ή 20 άτομα είναι σύμφωνος με τις οικείες περί θρησκευτικής ελευθερίας συνταγματικές διατάξεις και την αρχή της αναλογικότητας (αποφάσεις του Conseil d’ État της 23.12.2020 και της 22.12.2020 με αριθμούς 439810 και 440402 αντίστοιχα για τον περιορισμό των 20 ατόμων και αποφάσεις του βελγικού Conseil d’ État της 22.12.2020 με αριθμούς 249.313 και 249.314 για τον περιορισμό των 20 ατόμων). Τέλος, δεν ασκεί επιρροή το γεγονός που επικαλείται η αιτούσα ότι με παλαιότερες κ.υ.α. είχαν θεσπιστεί ηπιότερα μέτρα, τα οποία είχαν κριθεί πρόσφορα από τον νομοθέτη για την αντιμετώπιση της πανδημίας κατά τον χρόνο που θεσπίστηκαν, διότι, όπως έχει ήδη εκτεθεί, τα μέτρα επαναξιολογούνται κάθε φορά με βάση τα επικαιροποιημένα υγειονομικά και επιδημιολογικά δεδομένα.

17. Επειδή, οι προσβαλλόμενες πράξεις με τη θέσπιση των ως άνω μέτρων συνιστούν, όπως ήδη εκτέθηκε, σοβαρή επέμβαση στην ελευθερία της λατρείας που προστατεύεται από το άρθρο 13 παρ. 2 του Συντάγματος, η επέμβαση όμως αυτή, ενόψει των εκτεθέντων στις προηγούμενες σκέψεις, είναι συνταγματικά ανεκτή. Συνεπώς, είναι απορριπτέοι ως αβάσιμοι οι προβαλλόμενοι λόγοι περί παραβιάσεως του άρθρου 13 του Συντάγματος και της συνταγματικής αρχής της αναλογικότητας (άρθρο 25 Συντ.) καθώς και όλοι οι ειδικότεροι ισχυρισμοί. Απορριπτέος ως αβάσιμος είναι και ο συναφής λόγος περί παραβιάσεως του άρθρου 9 παρ. 1 της ΕΣΔΑ («ελευθερία εκδηλώσεως της θρησκείας … δια της λατρείας, … και της ασκήσεως των θρησκευτικών καθηκόντων και τελετουργιών»). Εξάλλου, στην παρ. 2 του ως άνω άρθρου της ΕΣΔΑ προβλέπεται και ρητά ότι η άσκηση της ελευθερίας αυτής δεν επιτρέπεται να αποτελέσει αντικείμενο άλλων περιορισμών πέραν των προβλεπομένων από τον νόμο και αποτελούντων αναγκαία μέτρα σε δημοκρατική κοινωνία για την προάσπιση, μεταξύ άλλων, της υγείας. Περαιτέρω, ο λόγος περί παραβιάσεως του άρθρου 11 παρ. 1 (ελευθερία του συνέρχεσθαι) της ΕΣΔΑ είναι απορριπτέος, διότι η διάταξη αυτή δεν έχει εν προκειμένω πεδίο εφαρμογής, αφού τα επίδικα μέτρα δεν συνιστούν περιορισμούς στην ελευθερία του συνέρχεσθαι αλλά περιορισμούς στην ελευθερία της λατρείας, η οποία προστατεύεται από το άρθρο 9 παρ. 1 της ΕΣΔΑ, σύμφωνα με τα προεκτεθέντα. Κατά τη γνώμη, όμως, του Παρέδρου Ι. Μιχαλακόπουλου, με τις προσβαλλόμενες κ.υ.α. επιβάλλεται ολοσχερής κατ’ ουσίαν απαγόρευση της συλλογικής θρησκευτικής λατρείας, η οποία απαγόρευση καταλήγει να εκτείνεται σε σημαντικό πλέον χρονικό διάστημα, αν, όπως είναι επιβεβλημένο κατά τον έλεγχο των επεμβάσεων σε ατομικό δικαίωμα, ληφθεί υπ’ όψιν και το σωρευτικό αποτέλεσμα αναλόγων απαγορεύσεων που κατά τα κοινώς γνωστά ίσχυσαν εντός του 2020, πριν από την έκδοση των προσβαλλομένων. Τούτο έχει ως αποτέλεσμα να ελέγχεται ήδη αυστηρότερα η τεκμηρίωση της επιλογής των μέτρων τα οποία -εν όψει των επιδημιολογικών συνθηκών των πρώτων μηνών του 2021- συνιστούν την δραστικότατη αυτή επέμβαση στο δικαίωμα της λατρείας. Θ’ απητείτο, δηλαδή, ρητή και εξιδιασμένη εκτίμηση (έστω και συνοπτικά διατυπωμένη) εκ μέρους των γνωμοδοτούντων οργάνων, η οποία να τεκμηριώνει για ποιον λόγο είναι ανεπίδεκτα μεταφοράς όχι μόνο στους στεγασμένους, αλλά και στους υπαιθρίους χώρους λατρείας όσα ισχύουν -υπό τις αυτές επιδημιολογικές συνθήκες- για συνάθροιση κοινού σε άλλους, στεγασμένους μάλιστα, χώρους ή γιατί είναι απρόσφορη ή αδύνατη η επιβολή ειδικώς στους χώρους λατρείας μέτρων διαφορετικών σε σχέση με τους λοιπούς χώρους συναθροίσεως του κοινού ή, έστω, ότι -ειδικώς για τους χώρους λατρείας πάντοτε- συντρέχει αδυναμία είτε των αρμοδίων Αρχών είτε των ιδίων των θρησκευτικών κοινοτήτων ν’ αστυνομεύσουν ή να περιφρουρήσουν την τήρηση τέτοιων μέτρων. Κατά τη γνώμη αυτήν, επομένως, συντρέχει, πάντως και οπωσδήποτε, παράβαση της αρχής της αναλογικότητας, της οποίας την τήρηση επιβάλλει και σε επίπεδο κοινού νόμου το τελευταίο εδάφιο της παρ. 2 του άρθρου 1 της από 25.2.2020 π.ν.π., με συνέπεια οι προσβαλλόμενες πράξεις να είναι μη νόμιμες και ακυρωτέες.

18. Επειδή, στο άρθρο 3 του Συντάγματος ορίζεται ότι: «1. Eπικρατoύσα θρησκεία στην Eλλάδα είναι η θρησκεία της Aνατoλικής Oρθόδoξης Eκκλησίας τoυ Xριστoύ. ... Eίναι αυτoκέφαλη, διoικείται από την Iερά Σύνoδo των εν ενεργεία Aρχιερέων και από τη Διαρκή Iερά Σύνoδo πoυ πρoέρχεται από αυτή και συγκρoτείται όπως oρίζει Kαταστατικός Xάρτης της Eκκλησίας, με τήρηση των διατάξεων τoυ Πατριαρχικoύ Tόμoυ της κθ΄ (29) Ioυνίoυ 1850 και της Συνoδικής Πράξης της 4ης Σεπτεμβρίoυ 1928. 2. ...». Με τις διατάξεις αυτές κατοχυρώνεται η αυτοδιοίκηση (και όχι αυτονομία) της Εκκλησίας, η οποία περιλαμβάνει την εξουσία της ν' αποφασίζει για τις υποθέσεις της με δικά της όργανα, τα οποία συγκροτούνται όπως ο νόμος ορίζει, και να διοικείται από την Ιερά Σύνοδο της Ιεραρχίας και την απ' αυτή προερχόμενη Διαρκή Ιερά Σύνοδο, η οποία συγκροτείται κατά τους ορισμούς του νόμου και των σχετικών με τον τρόπο συγκροτήσεως του οργάνου αυτού διατάξεων του Πατριαρχικού τόμου της κθ' (29) Ιουνίου 1850 και της Συνοδικής Πράξεως της 4ης Σεπτεμβρίου 1929 (ΣτΕ 210/2020 Ολομ., 5057/1987 7μ., 2715/1984 7μ.). Ωστόσο, η εξουσία αυτή της Εκκλησίας ασκείται εντός των πλαισίων των γενικών κανόνων που θεσπίζει ελεύθερα ο νομοθέτης, ο οποίος δεν μπορεί μόνο να προχωρήσει και μέχρι τη θεμελιώδη μεταβολή βασικών διοικητικών θεσμών που έχουν καθιερωθεί πάγια στην οργάνωση και λειτουργία της Εκκλησίας (ΣτΕ 210/2020 Ολομ.). Ενόψει αυτών, ο λόγος ακυρώσεως, με τον οποίο προβάλλεται ότι τα προσβαλλόμενα μέτρα παραβιάζουν το συνταγματικώς κατοχυρωμένο αυτοδιοίκητο της Εκκλησίας, είναι απορριπτέος. Και τούτο, διότι, ανεξαρτήτως αφενός αν προβάλλεται με έννομο συμφέρον από την αιτούσα και αφετέρου ότι η Εκκλησία της Ελλάδος συναίνεσε κατ’ αρχήν στη λήψη των επίδικων περιοριστικών μέτρων (βλ. την από 15.12.2020 εγκύκλιο της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου «...παρέμβαση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου ὥστε νά ὑπάρξει συνεννόηση γιά τόν τρόπο ἐκκλησιασμοῦ … προτρέπει ὅλα τά μέλη τῆς σεπτῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τούς 9.000 Κληρικούς Αὐτῆς καί τόν πιστό Ὀρθόδοξο Ἑλληνικό Λαό νά ἐφαρμόσουν ὅλα τά μέτρα πού ὅρισε ἡ Ἑλληνική Πολιτεία καί ἀπεφάσισε ἡ Ἱερά Σύνοδος») (πρβ. ΣτΕ 3369/1989 7μ.), τουλάχιστον μέχρι την κατάργηση της πραγματοποιήσεως της λειτουργίας των Θεοφανείων την 6.1.2021 με τη συμμετοχή πιστών, οπότε και άσκησε αίτηση ακυρώσεως (αρ. κατ. 21/5.1.2021), εν πάση περιπτώσει, η Πολιτεία με τα μέτρα αυτά δεν επεμβαίνει στο αυτοδιοίκητο της Εκκλησίας αλλά, όπως ήδη εκτέθηκε στην σκέψη 10, πραγματώνει τη συνταγματική της υποχρέωση προς λήψη των αναγκαίων εκάστοτε θετικών μέτρων που αποβλέπουν στην προστασία της υγείας, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η δημόσια υγεία, υπό την έννοια της προλήψεως των νοσημάτων και της προαγωγής της υγείας των πολιτών, στους οποίους εξάλλου παρέχεται δικαίωμα να απαιτήσουν από το Κράτος την πραγμάτωση της αντίστοιχης υποχρεώσεώς του. Προβάλλεται περαιτέρω ότι η αρμοδιότητα της Ιεράς Συνόδου να ρυθμίζει τα της θείας λειτουργίας σε κάθε περίπτωση, όπως ορίζεται στο άρθρο 4 παρ. γ΄ του ν. 570/1977, προστατεύεται ως αποκλειστικό αυτής δικαίωμα από την διατύπωση του άρθρου 3 του Συντάγματος που προβλέπει ότι η λειτουργία της γίνεται τηρουμένων των διατάξεων τoυ Πατριαρχικoύ Tόμoυ της κθ΄ (29) Ioυνίoυ 1850. Στο κείμενο δε του ως άνω Πατριαρχικού Τόμου προβλέπεται ρητώς, όπως προβάλλει η αιτούσα, ότι η Σύνοδος θα διοικεί την Εκκλησία της Ελλάδος «κατά τους θείους και ιερούς κανόνας ελευθέρως και ακωλύτως από πάσης κοσμικής επεμβάσεως». Και ο λόγος όμως αυτός είναι απορριπτέος ως αβάσιμος, διότι με τη διάταξη του άρθρου 3 παρ. 1 του Συντάγματος, όπως συνάγεται και από τις συζητήσεις στη Βουλή κατά την ψήφιση του Συντάγματος, επιδιώχθηκε να κατοχυρωθούν συνταγματικά όχι όλες οι διατάξεις που περιέχονται στον Πατριαρχικό Τόμο της 29 Ιουνίου 1850 και στην Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη της 4ης Σεπτεμβρίου 1928 «Περί της Διοικήσεως των Ιερών Μητροπόλεων των Νέων Χωρών», αλλά μόνον οι διατάξεις εκείνες των εν λόγω κειμένων, οι οποίες αναφέρονται στον τρόπο συγκροτήσεως της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου κατά τα πρεσβεία της αρχιερωσύνης και κατ’ ίσο αριθμό από τις επαρχίες της Παλαιάς Ελλάδας και των Νέων Χωρών, ώστε να καταστεί αδύνατη στο μέλλον η δημιουργία αριστίνδην Συνόδων (ΣτΕ 409-10/2008 Ολομ., 3767/2002, 2715/1984 7μ., 545-6/1978 Ολομ., 3178/1976 Ολομ.).

19. Επειδή, τέλος, με την κρινόμενη αίτηση προβάλλεται ότι με τις προσβαλλόμενες ρυθμίσεις πλήττονται δικαιώματα των μοναχών της Εκκλησίας, διότι επιβάλλονται περιορισμοί στον αριθμό των μοναχών που επιτρέπονται κατά τις λειτουργίες στις ιερές μονές. Ο λόγος αυτός, όμως, είναι απορριπτέος ως προβαλλόμενος άνευ εννόμου συμφέροντος.

20. Επειδή, κατόπιν των ανωτέρω, πρέπει να απορριφθεί η κρινόμενη αίτηση.

Δ ι ά  τ α ύ τ α

Απορρίπτει την αίτηση.

Διατάσσει την κατάπτωση του παραβόλου. Και

Επιβάλλει στην αιτούσα τη δικαστική δαπάνη του Δημοσίου που ανέρχεται στο ποσό των τετρακοσίων εξήντα (460) ευρώ.

Η διάσκεψη έγινε στην Αθήνα στις 6 Μαΐου 2021

Η Πρόεδρος Η Γραμματέας

Ειρήνη Σάρπ Ελένη Γκίκα

και η απόφαση δημοσιεύθηκε σε δημόσια συνεδρίαση της 24ης Νοεμβρίου 2023.

Η Πρόεδρος Η Γραμματέας

Ευαγγελία Νίκα Ελένη Γκίκα